สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๑ / เรื่องที่ ๖ เครื่องจักรกล / สำหรับเด็กระดับเล็ก

รถไฟที่แล่นไปบนราง เป็นขบวนยาวบ้าง เป็นขบวนสั้นบ้าง แต่ละขบวนเคลื่อนที่ไปได้เพราะมีหัวรถจักรที่มีกำลังมาก ทำหน้าที่ลากจูงรถทั้งขบวนให้เคลื่อนที่ไป เหมือนดังวัวลากเกวียนหรือม้าลากรถให้เคลื่อนที่ไปฉะนั้น

แต่หัวรถจักรที่ลากขบวนรถไฟ แตกต่างไปจากวัวที่ลากเกวียน หรือม้าที่ลากรถตรงที่หัวรถจักรเป็นสิ่งไม่มีชีวิต แต่วัวและม้ามีชีวิต สิ่งมีชีวิต เช่น วัว ม้า หรือคน มีแรง อาจผลักหรือลากสิ่งของให้เคลื่อนที่ไปได้ หัวรถจักรซึ่งเป็นสิ่งไม่มีชีวิต ก็มีแรง อาจผลัก หรือลากรถไฟทั้งขบวนให้เคลื่อนที่ไปได้เช่นกัน แรงของหัวรถจักรประเภทไอน้ำ ได้มาจากแรงดันของไอน้ำ ในหม้อต้มน้ำ ที่มีอยู่ในหัวรถจักรนั้น ถ้าไม่มีฟืนหรือถ่านหินมาเผาให้น้ำร้อนและเดือดเป็นไอ ก็ไม่เกิดแรงดัน หัวรถจักรจะไม่เดิน ซึ่งจะทำให้รถไฟทั้งขบวนหยุดนิ่งไปด้วย

แรงที่ได้จากความดันของไอน้ำนี้ ถูกส่งไปหมุนลูกล้อของหัวรถจักรโดยผ่านลูกสูบและข้อต่อต่างๆ ส่วนที่ส่งแรงเหล่านี้เรียกว่า เครื่องผ่อนแรง ส่วนเครื่องประกอบอื่นๆ ที่ช่วยให้เครื่องเดินได้ต่อเนื่องกัน และช่วยให้คนขับรถไฟควบคุมเครื่องได้นั้น เราเรียกรวมกันว่า ระบบอัตโนมัติ เราเรียกหัวรถจักรของรถไฟว่าเป็น เครื่องจักรกล อย่างหนึ่ง เครื่องจักรกล ยังมีอีกหลายชนิด การที่รถยนต์แล่นไปได้บนถนน เครื่องบินสามารถบินไปได้ในอากาศ ก็เพราะว่ารถยนต์และเครื่องบินต่างก็มีเครื่องจักรกลอยู่ภายใน แต่เป็นเครื่องต่างชนิดกัน ถึงแม้จะเป็นเครื่องจักรกลที่ไม่เหมือนกันก็ตาม แต่ก็ยังมีส่วนคล้ายกันอยู่ คือต้องมีเชื้อเพลิง เช่น น้ำมันที่ทำให้เกิดแรง ต้องมีส่วนต่างๆ ที่ส่งแรงไปขับดันให้รถยนต์ หรือ เครื่องบินเคลื่อนที่ไป และต้องมีส่วนประกอบต่างๆ ที่ทำให้เครื่องเดินต่อเนื่องกัน โดยที่คนขับสามารถจะควบคุมได้