การบูรณะวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
เมื่อแรกสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์
ขึ้นเป็นราชธานีแห่งสยามประเทศ ในปีพุทธศักราช ๒๓๒๕ นั้น
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชาธิราช
พระปฐมบรมมหากษัตริยาธิราชเจ้า แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์
ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างพระราชนิเวศน์มณเฑียรสถาน
ตั้งเป็นพระราชวังขึ้น เป็นที่ที่พระองค์ และพระราชสกุลวงศ์
ได้ประทับเป็นพระราชฐานอันสถาพรแห่งใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์
มาตั้งแต่สมัยนั้นด้วย
|

พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช รัชกาลที่ ๑
พระปฐมบรมกษัตริย์แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ |
ในพระราชวังแห่งใหญ่ที่ได้สร้างขึ้นนี้
พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชาธิราช
ยังได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาพระมหาอารามขึ้น
ทางด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ แห่งพระราชวัง ประดิษฐานไว้
ซึ่งพระพุทธมหามณเฑียรสถาน อันวิจิตร ด้วยสรรพสิ่งงดงามนานา
สำหรับเป็นที่สถิตพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร พระพุทธปฏิมา ซึ่งรจนา
ด้วยแก้วมรกตอันวิเศษ เป็นประธานในพระมหาอาราม
อันได้รับพระราชทานนามในกาลต่อมาว่า "วัดพระศรีรัตนศาสดาราม" |
 พระบรมมหาราชวัง รัชกาลที่ ๑ โปรดเกล้าฯ ให้สถาปนาขึ้น เพื่อเป็นที่ประทับสำหรับพระองค์และพระราชสกุลวงศ์ |
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
เป็นพระมหาอารามหลวงที่ได้รับการสถาปนาให้เป็นพระอารามอย่างพระพุทธาวาส
ไม่เป็นที่พึงมีพระภิกษุ หรือคณะสงฆ์ พำนักอยู่ประจำ
ดังเช่นในพระอารามหลวงแห่งอื่นๆ ในบริเวณจังหวัดอันเป็นพระพุทธาวาสแห่งนี้
ยังประดิษฐานไว้ ด้วยศาสนสถานเป็นที่สถิตปูชนียวัตถุอันสำคัญยิ่ง
เป็นที่ที่พระมหากษัตริยาธิราชเจ้าทรงนับถือ
และเป็นที่เคารพสักการะ สำหรับประชาชนคนไทย มาแต่อดีตกาลเป็นลำดับมา
 |
พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรหรือพระแก้วมรกตประดิษฐาน อยู่ภายในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม |
พระพุทธมหามณเฑียรสถาน พระธรรมมหามณฑป
พระมหาธาตุรัตนสถูปเจดีย์ กับทั้งบริวารสถานนานาเอนก
เนื่องไปในจังหวัด วัดพระศรีรัตนศาสดารามล้วนได้รับการสถาปนาขึ้น
ด้วยการอันวิจิตรประกิดพร้อมไปด้วยศิลปะลักษณะ เป็นไปตามคตินิยม
ในแบบอย่างทางพุทธศิลป์ และวิจิตรศิลปกรรม ตามขนบนิยมอันสืบสาย
"สกุลช่างชั้นสูงของไทย"
ไว้อย่างเพียบพร้อม |
 วัดพระศรีรัตนศาสดาราม |
พระมหากษัตริยาธิราชเจ้าแห่งพระบรมราชจักรีวงศ์ทุกพระองค์
ทรงเป็นพระราชธุระในการบูรณะปฏิสังขรณ์ ซ่อมแซม
สร้างเสริม และตกแต่ง ศาสนสถานแต่ละแห่ง ด้วยการทางสถาปัตยกรรม
ประติมากรรม
จิตรกรรม และประณีตศิลป์ อันวิจิตรนานาขึ้น ในพระมหาอารามแห่งนี้เนื่องๆ
กันมา โดยลำดับ ในแต่ละรัชกาล
ทั้งนี้เพื่อธำรงรักษาไว้ ซึ่งพระมหาอารามอันใหญ่
ด้วยเป็นที่สถิตพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร พระพุทธปฏิมากรสำคัญ
เป็นที่ที่สมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้า แห่งพระบรมราชจักรีวงศ์
ทรงนับถือยิ่ง
และเป็นมิ่งขวัญของปวงชนชาวไทยทั่วประเทศ
กับยังเป็นไป เพื่อความเป็นศรีสง่า แก่บ้านเมืองไทยเรานี้อีกโสดหนึ่งด้วย
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๓ |  |
วัดพระศรีรัตนศาสดารามได้รับการบูรณะปฏิสังขรณ์คราวใหญ่คราวแรก
เมื่อรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
เมื่ออายุกรุงรัตนโกสินทร์ยั่งยืนยาวมาถึง ๕๐ ขวบปี
กาลครั้งนั้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
ให้พระเจ้าลูกยาเธอ และพระเจ้าน้องยาเธอ ช่วยกันอำนวยการบูรณะปฏิสังขรณ์
สร้างเสริมเติมแต่งพระมหาอารามนี้
เพื่อการเฉลิมสมโภชพระนคร ที่เจริญวัฒนาขึ้นมา จนถึง ๕๐ ขวบปี
อันเป็นการควรปีติยินดีประการหนึ่ง กับเป็นการประกอบพระราชกิจ
อันเป็นมหากุศลถวายเป็นศาสนบูชา แด่พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร
ปูชนียวัตถุอันสำคัญยิ่งยวด อีกประการหนึ่ง
 | รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
ได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม เป็นครั้งที่สาม
เมื่อคราวสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์ มีอายุครบ ๑๕๐ ปี |
จนกระทั่งถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ซึ่งได้รับการสถาปนาขึ้น ในเวลาใกล้เคียง กับการก่อตั้งกรุงรัตนโกสินทร์
จนมาถึงรัชสมัยที่กล่าวนี้ อายุกรุงรัตนโกสินทร์ยืนยาวจะบรรจบครบ ๑๐๐ ปี
ควรแก่ความยินดี ที่จะให้มีการฉลองสมโภชตามประเพณีนิยม
ก็ในกาลสมัยเดียวกันนี้ วัดพระศรีรัตนศาสดารามมีอายุนาน จะบรรจบครบ ๑๐๐
ปี เช่นกัน
ทัพสัมภาระที่ประกอบประกิดก่อสร้างขึ้น เป็นศาสนสถานทั่วไป
ในพระมหาอารามก็ถดถอยหมดอายุ
ไม่พอที่จะดำรงทรงสภาพต่อไปได้ ก็ปรักหักพักชำรุดอยู่ทั่วไป
ไม่เป็นที่พึงเป็นไปในพระมหาอารามคู่บ้านคู่เมืองแห่งนี้
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงโปรดเกล้าฯ
ให้จัดการบูรณะปฏิสังขรณ์
สร้างเสริม และตกแต่ง ด้วยความประณีตวิจิตรศิลป์ต่างๆ
ให้บริบูรณ์ถาวร งดงาม ดีขึ้นคงเดิม
เป็นการบูรณะพระมหาอารามแห่งนี้คราวใหญ่ เป็นครั้งที่สอง |

พระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ซึ่งเป็นที่ประดิษฐานพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร |
ต่อมาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว
ประจวบด้วยอายุกาลของกรุงรัตนโกสินทร์ ตั้งมั่นเติบกล้ามาจนบรรจบครบ
๑๕๐ ปี ในปีพุทธศักราช ๒๔๗๕ เป็นโอกาสที่ทั้งทางราชการ
และประชาชนชาวไทย ควรปีติยินดี
ที่จะจัดให้มีการฉลองสมโภช ตามโบราณราชประเพณี
ในการนี้ส่วนราชการได้คำนึงถึงธรรมเนียมอันพึงปฏิบัติมาแต่กาลคราวก่อนๆ
ในการฉลองสมโภชพระนคร เป็นปฐม คือ จะต้องดำเนินการปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระมหาอารามคู่บ้านคู่เมือง ถวายเป็นศาสนบูชา
ดังนั้น วัดพระศรีรัตนศาสดารามจึงได้รับการบูรณะปฏิสังขรณ์แก้ไขการชำรุดเสื่อมสภาพ
ในศาสนสถานทั่วไปทั้งหมด ภายในพระมหาอารามให้คืนคงดีงาม
ให้สมกับพระมหาอารามสำคัญแห่งเดียวของชาติสืบไป
การบูรณะปฏิสังขรณ์คราวนี้ เป็นการคราวใหญ่ครั้งที่ ๓
การบูรณะหมู่พระธาตุเจดีย์ ภายในวัดพระศรีรัตนศาสดาราม |  |
กาลล่วงเลยมาจนกระทั่งถึงรัชสมัย
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
กรุงรัตนโกสินทร์ราชธานีอันกว้างใหญ่ แห่งสยามประเทศ
มีอายุกาลเจริญปีทวีขึ้นจะบรรจบครบ ๒๐๐ ปีในปีพุทธศักราช ๒๕๒๕ ส่วนราชการ
และประชาชน ต่างก็เห็นพ้องต้องกันว่า เป็นโอกาสอันควรปีติยินดียิ่ง
ที่ราชธานีอันเป็นที่ตั้งในการบริหารประเทศชาติบ้านเมือง
ดำรงมั่นคงถาวร เจริญวัฒนาอย่างยากที่สมัยใดจะเทียบเสมอได้
สมควรที่จะร่วมกันจัดการฉลองสมโภช โดยโบราณราชประเพณี
อันเป็นการแสดงออก ซึ่งความปีติยินดี เนื่องในการฉลองสมโภชอายุพระนคร
ซุ้มหน้าต่างหอพระมณเฑียรธรรม ลวดลายปูนปั้นปิดทองประดับกระจกที่ชำรุด ซึ่งต้องบูรณะ |  |
ในการเตรียมงานฉลองสมโภช ๒๐๐ ปี กรุงรัตนโกสินทร์
เมื่อปีพุทธศักราช ๒๕๒๕ ทางราชการได้คำนึงถึงโบราณราชประเพณีว่า
การจัดการฉลองกรุงรัตนโกสินทร์แต่อดีตกาล แต่ละคราวนั้น
ได้มีการบูรณปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดารามขึ้นให้ใหม่หมด จนสวยงาม
เพื่อถวายเป็นศาสนบูชา
แด่พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากรเป็นคราวใหญ่ทุกครั้งเช่นกัน
ในโอกาสที่ทางราชการดำริ จัดงานฉลองสมโภช ๒๐๐ ปีกรุงรัตนโกสินทร์นี้
ควรที่จะได้ดำเนินการบูรณปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดารามถวายเป็นศาสนบูชา ตามโบราณราชประเพณี
ดังที่พึงถือปฏิบัติเป็นธรรมเนียมอันดียิ่งประการหนึ่ง
กับยังจะเป็นโอกาสในการที่จะอนุรักษ์ศิลปะสมบัติ ในด้านพุทธสถาปัตยกรรม
ประติมากรรม จิตรกรรม และประณีตศิลป์ต่างๆ
อันเป็นแบบแผนทางการช่างศิลปะไทยชั้นสูง ซึ่งตกทอดมาแต่อดีต
ให้ดำรงอยู่เป็นที่ควรเชิดชู สำหรับบ้านเมืองสืบไป |
 สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
สยามบรมราชกุมารี
ได้เสด็จไปทรงตรวจตราการบูรณปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
เมื่อทรงว่างจากพระราชภารกิจประจำวัน |
การดำเนินงานบูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ในโอกาสฉลองสมโภช ๒๐๐ ปีกรุงรัตนโกสินทร์ คราวนี้จัดเป็นงานใหญ่
ทางราชการได้จัดตั้งคณะกรรมการขึ้นคณะหนึ่ง
ประกอบด้วยผู้ทรงคุณวุฒิในด้านศิลปกรรมไทยสาขาต่างๆ
เพื่ออำนวยการ บูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระศรีรัตนศาสดารามแต่เนิ่นๆ ตั้งแต่
ปีพุทธศักราช ๒๕๑๙ มีเวลาทำการบูรณปฏิสังขรณ์ให้สำเร็จ เสร็จทันงานฉลองสมโภชพระนครนานถึง ๕ ปี |
 กระบี่แบก ประจำฐานพระเจดีย์ทอง | การบูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระศรีรัตนศาสดารามคราวใหญ่ๆ
ซึ่งดำเนินการให้สำเร็จ
เพื่อร่วมในการฉลองสมโภชกรุงรัตนโกสินทร์แต่ละครั้งๆ ในอดีตนั้น
พระบาทสมเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเจ้า ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
แต่งตั้งพระเจ้าลูกยาเธอบ้าง พระเจ้าน้องยาเธอบ้าง ให้ดำรงตำแหน่งแม่กอง
ในด้านอำนวยการบูรณปฏิสังขรณ์พระมหาอารามให้สำเร็จลุล่วงเรียบร้อย
ทันการฉลองสมโภชพระนครทุกครั้งทุกคราว
ซึ่งถือเป็นธรรมเนียมตามโบราณราชประเพณีดังนี้มาโดยลำดับ
|
ในโอกาสดำเนินการบูรณปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
คราวฉลองสมโภช ๒๐๐ ปี กรุงรัตนโกสินทร์คราวนี้
คณะกรรมการอำนวยการบูรณปฏิสังขรณ์ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
ตระหนักในธรรมเนียมตามโบราณราชประเพณีดังกล่าว ประการหนึ่ง
กับในส่วนการพิจารณาการดำเนินงานบูรณปฏิสังขรณ์
ย่อมจะต้องดำเนินการอนุรักษ์ศิลปะสมบัติ ในด้านศิลปกรรม
มิให้ผิดแผกแปลกไปจากแบบแผนดั้งเดิม ซึ่งเป็นการประณีตละเอียดอ่อน
เป็นปัญหาที่ต้องการการวินิจฉัย ด้วยความลุ่มลึก และรอบรู้
ในศิลป์และศาสตร์ทางศิลปกรรมไทย โดยผู้ทรงวุฒิเป็นเอตทัคคะในศิลปวิทยา
เพื่อการชี้แนะวินิจฉัยให้คณะกรรมการ สามารถขจัดปัญหา
และดำเนินงานลุล่วงไปได้อีกประการหนึ่งเป็นสำคัญ |
 องค์ประกอบของสถาปัตยกรรม ขณะทำการบูรณะ | โดยเหตุดังกล่าว คณะกรรมการอำนวยการบูรณะปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม จึงได้นำความขึ้นกราบบังคมทูล
แด่พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
เพื่อขอรับพระมหากรุณาธิคุณ และพระบรมราชานุญาตโปรดเกล้าฯ
แต่งตั้ง สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ
สยามบรมราชกุมารี เป็นประธานกรรมการอำนวยการ บูรณะปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
และยังในส่วนพระบรมมหาราชวังอีกด้วย |
ด้วยเดชะพระบารมีปกเกล้าปกกระหม่อม
และพระมหากรุณาธิคุณอันล้นพ้น
พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ
พระราชทานพระบรมราชานุญาติ ให้สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
รับอัญเชิญ เสด็จเป็นแม่กองบูรณะปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม และพระบรมมหาราชวัง
 | การบูรณะจิตรกรรมฝาผนัง ภายในพระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม |
ดังความปรากฏ
ในคำกราบบังคมทูลรายงานการบูรณะปฏิสังขรณ์
วัดพระศรีรัตนศาสดาราม และพระบรมมหาราชวัง ตอนหนึ่งว่า
"ครั้งถึงปลายปีพุทธศักราช
๒๕๒๓ ใกล้เวลาที่จะมีการสมโภชพระนคร
จึงได้ทรงพระกรุณา โปรดเกล้าโปรดกระหม่อม แต่งตั้งให้ข้าพระพุทธเจ้า
เป็นประธานกรรมการอำนวยการบูรณะปฏิสังขรณ์ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม
และพระบรมมหาราชวัง ฉลองพระเดชพระคุณ
คิดการดำเนินการให้แล้วเสร็จบริบูรณ์ ทันการกำหนดสมโภชพระนครให้จงได้" |
 หอระฆังระหว่างการบูรณะ |
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
ได้ทรงรับพระราชภารกิจ ด้วยความเอาพระทัยใส่
ได้เสด็จมาทรงเป็นประธานในที่ประชุม
คณะกรรมการบูรณะปฏิสังขรณ์วัดพระศรีรัตนศาสดารามเป็นประจำ
เพื่อการกำหนดแผนงานบูรณะ การจัดหาทุนมาเพิ่มเติมงบประมาณในการใช้จ่าย
ทรงพระราชทานพระราชวินิจฉัย และชี้นำการแก้ปัญหา ในการบูรณะปฏิสังขรณ์
ที่นอกเหนือไปจาก การเสริมสร้างความมั่นคงแข็งแรงสวยงามแล้ว
ยังจะต้องอนุรักษ์แบบแผนศิลปกรรมแบบประเพณีไทยไว้
มิให้เปลี่ยนแปลงเป็นอื่นอีกด้วย |