สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๑๙ / เรื่องที่ ๑ การจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม / สำหรับเด็กระดับกลาง

ทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง สิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติ ซึ่งได้แก่ อากาศ น้ำ ดิน แร่ธาตุ ป่าไม้ สัตว์ป่า พลังงานความร้อน พลังงานแสงแดด และอื่นๆ มนุษย์ได้ใช้ทรัพยากรธรรมชาติในการดำรงชีวิตนับตั้งแต่เกิดจนกระทั่งตาย ทรัพยากรธรรมชาติ จึงเป็นประโยชน์ และมีความสำคัญอย่างยิ่งต่อมวลมนุษย์
สิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้นเพื่อใช้ประโยชน์ตามความต้องการของมนุษย์เช่น เขื่อนภูมิพล จ.ตาก
สิ่งแวดล้อม หมายถึง สิ่งต่างๆ ทุกสิ่งที่อยู่ล้อมรอบตัวเราทั้งสิ่งที่มีชีวิตและไม่มีชีวิต สิ่งต่างๆ เหล่านี้ อาจเป็นได้ ทั้งสิ่งที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ และสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้น สิ่งแวดล้อมที่เกิดขึ้นโดยธรรมชาติ ได้แก่ บรรยากาศ น้ำ ดิน แร่ธาตุ พืช และสัตว์ ส่วนสิ่งแวดล้อมที่มนุษย์สร้างขึ้น ได้แก่ สาธารณูปการต่างๆ เช่น ถนน เขื่อนกั้นน้ำ ฝาย คูคลอง เป็นต้น
ก. แร่ยิบซั่ม
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมนั้นมีความสำคัญมากต่อการพัฒนา และความเจริญของประเทศ ตลอดจนถึงคุณภาพชีวิตที่ดีของประชาชน ประเทศที่มีทรัพยากรธรรมชาติอุดมสมบูรณ์ และสิ่งแวดล้อมดี ก็จะส่งผลให้ประชาชนในประเทศนั้น มีคุณภาพชีวิต และความเป็นอยู่ที่ดีด้วยอย่างไม่ต้องสงสัย
ข. ทองคำ	ปัจจุบัน ประเทศไทยมีปัญหาเกี่ยวกับความเสื่อมโทรม ของทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม หลายประการ ซึ่งจำเป็นต้องแก้ไข เช่น เรื่องป่าไม้ถูกทำลาย น้ำในแม่น้ำลำคลองเน่าเสีย มลพิษของอากาศในพื้นที่บางแห่ง มีมากจนถึงขีดอันตราย เหล่านี้เป็นต้น การแก้ไขในเรื่องเช่นนี้ อาจทำได้โดยการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมอย่างถูกต้องโดยเร่งด่วน
หลักการในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม อาจทำได้ โดยพิจารณาเป็นเรื่องๆ ดังต่อไปนี้ ทรัพยากรที่ใช้แล้วหมดไป ได้แก่ น้ำมันปิโตเลียม ก๊าซธรรมชาติและสินแร่

น้ำมันปิโตเลียมและก๊าซธรรมชาติ เป็นทรัพยากรธรรมชาติที่หมดสิ้นได้ เมื่อหมดแล้ว ก็ไม่สามารถเกิดขึ้นมาใหม่ได้ หรือถ้าเกิดใหม่ก็ต้องใช้เวลานานหลายล้านปี จึงจะเกิดมีขึ้น แต่ในการใช้ เราจะใช้หมดไปในวันเวลาอันรวดเร็ว การจัดการทรัพยากรประเภทนี้ จึงต้องเน้นให้ใช้อย่างประหยัด ใช้ให้คุ้มค่าที่สุด และให้ได้ประโยชน์ที่สุด ไม่เผาทิ้งไปโดยเปล่าประโยชน์	ค. แร่ฟลูออไรด์
สินแร่ เป็นทรัพยากรที่หมดสิ้นได้ และถ้าหมดสิ้นแล้ว ก็ยากที่จะทำให้มีใหม่ได้ การจัดการเกี่ยวกับสินแร่ ทำได้โดยการใช้แร่อย่างฉลาด เพื่อให้แร่ที่ขุดขึ้นมาใช้ได้ประโยชน์มากที่สุด แร่ชนิดใดที่เมื่อใช้แล้ว อาจนำกลับมาใช้ใหม่ได้อีก ก็ให้นำมาใช้ ไม่ทิ้งให้สูญเปล่า นอกจากนั้นยังต้องสำรวจหาแหล่งแร่ใหม่ๆ อยู่เสมอ

ง. ลิกไนต์	ทรัพยากรที่ใช้ไม่หมดสิ้น มีอยู่ในธรรมชาติมากมายหลายชนิด เช่น ป่าไม้ สัตว์ป่า น้ำ ดิน และอากาศ ป่าไม้ ป่าไม้เป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้น เพราะถ้าป่าถูกทำลาย ก็อาจปลูกป่าขึ้นมาทดแทนได้ การจัดการเกี่ยวกับป่าไม้ทำได้ โดยการรักษาป่าไม้ให้คงสภาพความเป็นป่า ถ้าตัดต้นไม้ลง เพื่อนำมาใช้ประโยชน์ ก็ต้องปลูกใหม่ เพื่อทดแทนเสมอ ไม้ที่ตัดจากป่าต้องใช้ให้คุ้มค่า และหาวัสดุอื่นมาใช้แทน เพื่อลดการใช้ไม้ลงให้มาก
สัตว์ป่า สัตว์ป่าเป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้น เพราะเพิ่มจำนวนได้ การจัดการเกี่ยวกับสัตว์ป่า ทำได้โดยการป้องกัน และรักษาสัตว์ป่าให้คงอยู่ได้ ไม่สูญพันธุ์หมดไป ไม่ยอมให้สัตว์ป่าถูกทำลาย ถูกล่า ถูกฆ่ามากเกินไป หรือถึงกับสูญพันธุ์
ดูรายละเอียดเพิ่มเติม	น้ำ น้ำเป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้น เพราะธรรมชาติจะนำน้ำกลับคืนมาใหม่ในรูปของน้ำฝน หลักการจัดการเรื่องน้ำก็คือ การควบคุม และรักษาน้ำธรรมชาติไว้ ทั้งในรูปปริมาณ และคุณภาพได้อย่างดี ไม่ปล่อยให้แห้งหาย หรือเน่าเสีย ทั้งนี้ก็เพื่อให้คงมีน้ำใช้ตลอดเวลา
ดิน ดินเป็นทรัพยากรไม่หมดสิ้น แต่เสื่อมสภาพได้ง่าย เพราะฝนและลมสามารถทำลายดินชั้นบนให้หมดไปได้โดยรวดเร็ว คนก็เป็นอีกสาเหตุหนึ่ง ที่ทำให้ดินเสื่อมสภาพได้มาก หลักการจัดการเรื่องดิน ได้แก่ การรักษาคุณภาพของดินให้คงความอุดมสมบูรณ์อยู่เสมอ โดยการรักษาดินชั้นบนให้คงอยู่ ไม่ปล่อยสารพิษลงในดิน อันจะทำให้ดินเสีย
เขื่อนสิริกิติ์ เป็นเขื่อนอเนกประสงค์ให้ประโยชน์ทางด้านเก็บกักน้ำเพื่อการชลประทาน การไฟฟ้า
อากาศ อากาศเป็นทรัพยากรที่ไม่หมดสิ้น และมีอยู่มากมายที่เปลือกโลก หลักการจัดการกับอากาศ ได้แก่ การรักษาคุณภาพของอากาศไว้ให้บริสุทธิ์พอ สำหรับหายใจ ไม่มีก๊าซพิษเจือปนอยู่ ก๊าซพิษควันพิษในอากาศนี้เอง ที่ทำให้อากาศเสีย
สัตว์ป่า เป็นทรัพยากรที่ไม่หมดสิ้น และมีประโยชน์ในการทำให้เกิดความสมดุลของธรรมชาติ
วิธีการสำคัญที่ใช้ในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ได้แก่ การออกกฎหมายควบคุม การจัดตั้งองค์กรเพื่อบริหารงาน การวางแผนพัฒนาสิ่งแวดล้อม การกำหนดมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อม การศึกษา และจัดทำรายงานการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม จากโครงการพัฒนา ทั้งของภาครัฐ และภาคเอกชน และการประชาสัมพันธ์ และสิ่งแวดล้อมศึกษา
ในวิธีการทั้งหลายทั้งปวงนี้ การออกกฎหมาย ซึ่งมีบทลงโทษที่เหมาะสม จะเป็นวิธีการสำคัญวิธีการหนึ่ง สามารถช่วยให้การจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ประสพผลสำเร็จ ตัวอย่างของกฎหมายในเรื่องนี้มีอาทิเช่น พระราชบัญญัติสงวนและคุ้มครองสัตว์ป่า พระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พระราชบัญญัติป่าสงวนแห่งชาติ พระราชบัญญัติวัตถุมีพิษ พระราชบัญญัติแร่ พระราชบัญญัติโรงงาน พระราชบัญญัติการผังเมือง พระราชบัญญัติน้ำบาดาล และพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร เป็นต้น การจัดองค์กรเพื่อการบริหารงานด้านการกำหนดนโยบายแผนการจัดการ การวางแผนงานโครงการ เป็นวิธีการหนึ่ง ของการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ในระดับหน่วยงานปฏิบัติ ในปัจจุบันมีหน่วยงานรับผิดชอบ ในด้านสิ่งแวดล้อมโดยตรง ๓ หน่วยงาน ภายใต้กระทรวงวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยี และสิ่งแวดล้อม คือ สำนักงานนโยบาย และแผนสิ่งแวดล้อม กรมควบคุมมลพิษ และกรมส่งเสริมคุณภาพสิ่งแวดล้อม นอกจากนี้ ยังได้มีการจัดตั้งสำนักงานสิ่งแวดล้อมภูมิภาคขึ้น ๔ ภาค ในภาคเหนือ ภาคใต้ ภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
การวางแผนเพื่อแก้ไขปัญหาหรือพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมใน แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ เป็นอีกวิธีหนึ่งที่จะทำให้การจัดการทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สอดคล้องกับการพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมของประเทศ การจัดทำแผนในลักษณะนี้ได้ดำเนินการมาตั้งแต่แผนพัฒนาฯ ฉบับที่ ๔ ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจ และสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ ๗ (๒๕๓๖ - ๒๕๓๙) ซึ่งเป็นแผนพัฒนาประเทศฉบับ ปัจจุบัน ได้มีการจัดทำแผน เพื่อการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมไว้ชัดเจนกว่าแผนที่แล้วมา โดยแยกเป็น แผนการบริหาร และจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และแผนการพัฒนาสิ่งแวดล้อมเพื่อคุณภาพชีวิต วิธีการสำคัญอีกวิธีหนึ่งในการจัดการทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ก็คือ การกำหนดมาตรฐาน เพื่อการควบคุมภาวะมลพิษของประเทศ และควบคุมแหล่งกำเนิด เพื่อให้คุณภาพสิ่งแวดล้อมอยู่ในระดับมาตรฐานที่กำหนด ตัวอย่างของมาตรฐานคุณภาพสิ่งแวดล้อมที่กำหนดขึ้นแล้ว ได้แก่ มาตรฐานค่าควันดำ และค่าก๊าซคาร์บอนมอนอกไซด์ ที่ระบายออกจากท่อไอเสียของรถยนต์ มาตรฐานคุณภาพอากาศเสีย ที่ระบายออกจากโรงงาน มาตรฐานคุณภาพอากาศในบรรยากาศ มาตรฐานระดับเสียงของรถยนต์ รถจักรยานยนต์และเรือ มาตรฐานและวิธีการตรวจสอบคุณภาพน้ำทะเลชายฝั่ง มาตรฐานคุณภาพน้ำทิ้ง มาตรฐานควบคุมการระบายน้ำทิ้งจากอาคารบางประเภท และบางขนาด มาตรฐานคุณภาพน้ำดื่ม มาตรฐานวัตถุมีพิษในอาหารและเครื่องสำอาง เป็นต้น
ทั้งหน่วยงานของรัฐและเอกชนได้ส่งเสริมสร้างจิตสำนึกให้เยาวชนรักสัตว์และสิ่งแวดล้อมโดยการพาไปทัศนศึกษา
การศึกษาและจัดทำรายงานการประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม เป็นวิธีการหนึ่ง ของการจัดการทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม ในระดับโครงการ เพื่อไม่ให้โครงการพัฒนา ทั้งของภาครัฐ และภาคเอกชน เกิดผลเสียหายต่อทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม เพราะจะเป็นกระบวนการที่แสดงถึงผลกระทบสิ่งแวดล้อม ที่จะเกิดขึ้นในทุกขั้นตอนของการดำเนินการ ตั้งแต่การวางแผนโครงการ การดำเนินโครงการ และหลังดำเนินโครงการ รวมทั้งจะต้องมีการเสนอแนะแนวทางการป้องกัน และแก้ไขปัญหาสิ่งแวดล้อม ที่จะเกิดขึ้นด้วย
	วิธีการสำคัญประการสุดท้าย ได้แก่ การประชาสัมพันธ์และสิ่งแวดล้อมศึกษา เพื่อมุ่งสร้างจิตสำนึกให้รู้จักคุณค่า และความสำคัญของทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมแก่ประชาชนทุกคน โดยมุ่งเน้นที่เด็กและเยาวชน ที่จะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ในวันหน้า