สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๒๖ / เรื่องที่ ๑ นิทานพื้นบ้านไทย / นิทานชีวิต

นิทานชีวิต นิทานชีวิตของไทยก็มีลักษณะเช่นเดียวกับนิทานชีวิตของชาติอื่นๆ คือ เรื่องที่เล่า เป็นเรื่องที่เคยเกิดขึ้นจริง นอกเหนือจาก จะบอกชื่อและฐานะตำแหน่งของตัวละครไว้อย่างชัดเจนแล้ว ยังระบุสถานที่ที่เกิดเหตุการณ์ ด้วยเหตุที่สถานที่ในนิทานชีวิตคือ สถานที่ในท้องถิ่นต่างๆ ในประเทศไทยนี่เอง ดังนั้น นิทานชีวิตของไทยบางเรื่อง จึงมีลักษณะเป็นนิทานประจำถิ่นด้วย เช่น เรื่องไกรทอง เป็นนิทานประจำถิ่นจังหวัดพิจิตร เรื่องขุนช้างขุนแผน เป็นนิทานประจำถิ่นจังหวัดสุพรรณบุรี และจังหวัดกาญจนบุรี เป็นต้น นิทานชีวิตมักเป็นเรื่องขนาดค่อนข้างยาว ตัวละครส่วนใหญ่เป็นคน อาจมีตัวละครที่เป็นสัตว์และอมนุษย์ เช่น ผีสางเทวดา บ้าง เรื่องเล่าที่อาจถือว่า เป็นนิทานชีวิตของไทย ได้แก่ เรื่องพระลอ ไกรทอง และขุนช้าง-ขุนแผน เป็นต้น ตัวละครในนิทานชีวิตมีลักษณะเป็นมนุษย์ธรรมดา ถ้าเทียบกับตัวละครในนิทานจักรๆ วงศ์ๆ พระเอก เช่น พระลอ ขุนแผน ไกรทอง ไม่ใช่มนุษย์วิเศษที่เกิดมาพร้อมกับของวิเศษ มีพระอินทร์ หรือฤๅษีคอยช่วยเหลือ พระเอก และนางเอก ในนิทานชีวิต มีความเป็นมนุษย์สามัญ อยู่ภายใต้อำนาจของความโลภ ความโกรธ และความหลง เช่นเดียวกับมนุษย์ที่เป็นปุถุชนทั้งหลาย ในนิทานชีวิตของไทยมีเหตุการณ์ที่เป็นความมหัศจรรย์อยู่หลายตอน แต่ถ้าเปรียบเทียบกับความมหัศจรรย์ในนิทานจักรๆ วงศ์ๆ แล้ว จะเห็นว่า มีลักษณะไม่เหมือนกันทีเดียว ความมหัศจรรย์ในนิทานจักรๆ วงศ์ๆ มักเป็นสิ่งเหลือวิสัย มากกว่าเป็นความมหัศจรรย์ที่บันดาลให้เกิดขึ้นโดยอมนุษย์ เช่น พระอินทร์ หรือเทวดาองค์อื่น หรือฤๅษี หรือเกิดขึ้นด้วยบุญบารมีของตัวละครเอง เช่น การชุบชีวิต การเนรมิต และการเหาะเหินเดินอากาศ ฯลฯ ส่วนความมหัศจรรย์ ในนิทานชีวิต มักเกิดจากอำนาจไสยศาสตร์ เช่น ในเรื่อง ขุนแผน และไกรทอง ในนิทานชีวิต อาจมีเรื่องของอำนาจพ่อมดหมอผี และผีสางประจำป่าเขาบ้าง เช่น เรื่องพระลอ เรื่องของไสยศาสตร์ และผีสางประจำป่าประจำเขาเช่นนี้ เป็นสิ่งที่อยู่ในความเชื่อถือของคนไทยมาช้านาน แม้ในปัจจุบันก็ยังมีผู้เชื่อถืออยู่