สารานุกรมไทย
สำหรับเยาวชน
เมนู 29
|
สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๒๙ / เรื่องที่ ๔ อุทยานประวัติศาสตร์ในประเทศไทย / อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง
อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง
อุทยาน
ประวัติศาสตร์พนมรุ้ง
๑.
ที่ตั้ง
อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้งตั้งอยู่บนยอดเขาพนมรุ้ง
ซึ่งเป็นภูเขาไฟเก่าที่หมดพลังแล้ว
อยู่ในเขตตำบลตาเป๊กอำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์
ห่างจากกรุงเทพมหานครไปทางทิศตะวันออกเฉียง-เหนือ ๓๗๒ กิโลเมตร
มีพื้นที่๔๕๑ ไร่ ๑๑ ตารางวา
๒.
ความสำคัญทางประวัติศาสตร์
จากศิลาจารึกและหลักฐานสิ่งก่อสร้างต่างๆ
ที่พบภายในบริเวณปราสาทหินเขาพนมรุ้ง และที่เชิงเขาด้านทิศใต้
แสดงว่าพื้นที่บริเวณนี้เคยเป็นที่ตั้งของชุมชนโบราณมาตั้งแต่พุทธศตวรรษที่
๑๕ โดยกษัตริย์ของอาณาจักรเขมรโบราณ
ทรงจัดผู้ปกครองชุมชนเป็นผู้ดูแลเรื่อยมาสิ่งก่อสร้างที่ปรากฏ
ได้แก่ ปราสาทอิฐ ๒ หลังบนเขาพนมรุ้งและปราสาทเมืองต่ำ |
|
ทางเดินและเสานางเรียง
ในอุทยานประวัติศาตร์พนมรุ้ง อ.เฉลิมพระเกียรติ จ.บุรีรัมย์
|
ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๗
ได้มีการก่อสร้างปราสาทประธานของปราสาทหินเขาพนมรุ้งขึ้น
ศิลาจารึกได้กล่าวถึงชื่อของ “นเรนท
รา ทิตย์” โดยมี “หิ
รัณยะ” ผู้เป็นโอรสเป็นผู้ดำเนินการก่อสร้าง
นอกจากนี้ภายในบริเวณปราสาทหินเขาพนมรุ้ง
ยังพบสิ่งก่อสร้างในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗ (พ.ศ. ๑๗๒๔ - ๑๗๖๒)
ได้แก่บรรณาลัยและพลับพลา รวมทั้งอโรคยาศาล (โรงพยาบาล)
และธรรมศาลา (ที่พักคนเดินทาง) ที่สร้างอยู่บริเวณเชิงเขาพนมรุ้ง
จากหลักฐานต่างๆ ดังกล่าว รวมทั้งจากลักษณะของบาราย (สระน้ำ)
ขนาดใหญ่ที่พบ แสดงให้เห็นว่า
พื้นที่บริเวณนี้น่าจะมีการอยู่อาศัยของคนอย่างหนาแน่น เพียงแต่ว่า
ไม่พบร่องรอยของคูน้ำคันดิน ที่แสดงความเป็นเมือง ที่บริเวณนี้
จึงอาจอธิบายได้ว่า ชุมชนในบริเวณปราสาทหินเขาพนมรุ้งตั้งอยู่
ในเส้นทางผ่านจากเมืองพระนคร
ซึ่งเป็นเมืองหลวงของอาณาจักรเขมรโบราณ ไปยังเมืองพิมาย
ทั้งนี้อาศัยหลักฐานที่พบคือจารึกปราสาทพระขรรค์
และจารึกปราสาทตาพรหมในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗
|
มณฑปด้านทิศตะวันออก ซึ่งมีทับหลังนารายณ์บรรทมสินธุ์
ประดิษฐานอยู่เหนือประตูทางเข้า
|
หลังจากสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗
อาณาจักรเขมรโบราณก็เริ่มเสื่อมอำนาจลง
อาณาจักรสุโขทัยและอยุธยาได้ก่อตัวขึ้น และเข้ามามีอำนาจแทน
ปราสาทหินเขาพนมรุ้งจึงเปลี่ยนสถานะจากศาสนสถานในศาสนาพราหมณ์ลัทธิ
ไศวนิกาย มาเป็นวัดในพระพุทธศาสนาแบบมหายาน
ที่นิยมกันในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ ๗
พงศาวดารกรุงศรีอยุธยากล่าวว่า เมื่อ พ.ศ. ๑๙๘๑
สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๒ (เจ้าสามพระยา)
ทรงเตรียมกองทัพจะยกมาตีเมืองพิมายและเมืองพนมรุ้ง
ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชก็มีการกล่าวถึงเมืองนางรอง
ซึ่งอยู่ห่างจากปราสาทหินเขาพนมรุ้งไปทางด้านทิศตะวันตก ๒๐
กิโลเมตร โดยยังคงปรากฏหลักฐานของคูเมืองอยู่ที่เมืองนั้น
เมืองนางรองได้รับการยกเป็นเมืองชั้นจัตวาในสมัยรัตนโกสินทร์
ปัจจุบันคืออำเภอนางรอง ขึ้นกับจังหวัดบุรีรัมย์
ส่วนพื้นที่บริเวณปราสาทหินเขาพนมรุ้งขึ้นกับอำเภอเฉลิมพระเกียรติ
จังหวัดเดียวกัน
๓.
โบราณสถานสำคัญ
ปราสาทหินเขาพนมรุ้งได้รับการออกแบบตามคติความเชื่อและความนิยมใน
ศิลปะเขมร กล่าวคือ เน้นความสำคัญของส่วนประกอบเข้าหาจุดศูนย์กลาง
คือ ปรางค์ประธาน
โดยปรับลักษณะการก่อสร้างให้เข้ากับสภาพของภูมิประเทศที่เป็นแนวลาด
ชันของเขาพนมรุ้ง
ภายหลังจากสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
เสด็จฯมาทอดพระเนตรปราสาทหินเขาพนมรุ้ง เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๙ และ พ.ศ.
๒๔๗๒ กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานใน พ.ศ. ๒๔๗๘
ต่อมาได้มีการบูรณะปราสาทหินเขาพนมรุ้ง ด้วยวิธีอนัสติโลซิส
เริ่มการบูรณะใน พ.ศ. ๒๕๑๔ และดำเนินการแล้วเสร็จใน พ.ศ. ๒๕๓๑
สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
เสด็จพระราชดำเนินทรงเป็นองค์ประธานในพิธีเปิด เมื่อวันที่ ๒๑
พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๓๑ |
|
