สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๓๐ / เรื่องที่ ๑ ศิลปะการเห่เรือ / วัตถุประสงค์ของการเห่เรือ

ริ้วกระบวนพยุหยาตราทางชลมารคกลางลำน้ำเจ้าพระยา สะท้อนวัฒนธรรมที่งดงามของชาติ

วัตถุประสงค์ของการเห่เรือ การเห่เรือในปัจจุบันมีวัตถุประสงค์ที่เห็นได้อย่างเด่นชัดก็คือ การให้จังหวะแก่ฝีพายจำนวนมาก ในการพายเรือพระราชพิธี กระบวนพยุหยาตราทางชลมารค ให้พร้อมเพรียงเป็นระเบียบเรียบร้อย สง่างาม และเป็นการอนุรักษ์ฟื้นฟูมรดกศิลปวัฒนธรรมของชาติ ที่เกี่ยวกับพระราชประเพณีดั้งเดิม ในการใช้กระบวนพยุหยาตราทางชลมารค เพื่อประกอบพระราชกรณียกิจ ของพระมหากษัตริย์ไทย ให้คงอยู่สืบไป การเห่เรือของคนไทยแต่โบราณน่าจะไม่ได้มีส่วนสัมพันธ์เกี่ยวข้องกับพิธีกรรม หรือศาสนาแต่ประการใด หากแต่เป็นไป เพื่อความสนุกสนานเพลิดเพลิน หรือปลุกเร้าฝีพายให้มีกำลังฮึกเหิม ไม่เหน็ดเหนื่อยง่าย อันจะส่งผลให้เกิดพลังและกำลังใจ ในการยกกระบวนพยุหยาตรา เพื่อออกไปทำการรณรงค์สงคราม ป้องกันพระราชอาณาเขต ดังปรากฏหลักฐานในลิลิตยวนพ่าย ความว่า "พระพุทธยามโยคล้วน     ลางชย พระพ่างพระไพกุณฐ์          เกลื่อนแกล้ว พระเสด็จครรลยล่วง          ชลมารค ชลพ่าห์มากล้วนแล้ว         แหล่หลาย ฯ " ......................................... "สยงสโพนพิณพาทยก้อง   กาหล สยงสู่ศรีสารจยน               จ่นนแจ้ว สยงคณคนคฤม                 คฤโฆษ ยงพวกพลกล้าแกล้ว          โห่หรรษ์ ฯ" นอกจากนั้น ยังปรากฏหลักฐานว่า มีการเห่เรือในกระบวนทางชลมารค เพื่อความสำราญส่วนพระองค์ของเชื้อพระวงศ์ ตั้งแต่ชั้นเจ้าฟ้าขึ้นไป ดังบทเห่เรือที่เจ้าฟ้าธรรมธิเบศรทรงพระนิพนธ์ขึ้น สำหรับเห่เรือพระที่นั่งของพระองค์ เมื่อตามเสด็จไปยังพระพุทธบาท สระบุรี บทเห่เรือบรรยายการโดยเสด็จออกจากกรุงศรีอยุธยาในตอนเช้า ถึงท่าเจ้าสนุก ในตอนเย็นพอดี