สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๓๑ / เรื่องที่ ๑ ตู้พระธรรม / ลักษณะของตู้พระธรรม

ลักษณะของตู้พระธรรม ลักษณะของตู้พระธรรมที่เห็นกันอยู่ในปัจจุบัน น่าจะมีวิวัฒนาการมาจากรูปแบบของหีบหรือตู้ ที่เคยใช้อยู่ในสมัยแรกๆ โดยอาจได้รับอิทธิพลมาจากจีนดังกล่าวมาแล้ว ต่อมาจึงค่อยๆ กลายรูปไป จนมีลักษณะเป็นแบบใหม่ต่างไปจากเดิม มีรูปลักษณะเป็นเอกลักษณ์ของไทยโดยเฉพาะ คือ เป็นตู้ทรงสี่เหลี่ยมลูกบาศก์ ด้านล่างกว้าง ด้านบนสอบเข้า ด้านหน้าและด้านหลังกว้างกว่าด้านข้าง ทั้งขวาและซ้าย และเนื่องจาก ช่างไทยมีอิสระในการสร้างสรรค์งานศิลปะของตนเองมาแต่โบราณกาล ฉะนั้น ตู้พระธรรมจึงมีขนาดและการประดับตกแต่งที่แตกต่างกันออกไป ขนาดของตู้เท่าที่พบในปัจจุบันมีขนาดความสูงระหว่าง ๑๐๐ - ๒๘๘ เซนติเมตร ด้านหน้า และด้านหลัง กว้างระหว่าง ๘๐ - ๒๐๐ เซนติเมตร และด้านข้างขวาและซ้ายกว้างระหว่าง ๕๗ - ๑๘๐ เซนติเมตร ลักษณะทั่วไปของตัวตู้ประกอบด้วย เสาของตู้ ๔ เสา ตั้งอยู่บนเสาขาตู้ ๔ ขา บน หลังตู้ บางตู้มีเสาขอบตู้สูงขึ้นไปทั้ง ๔ มุม หัวเสาที่สูงขึ้นไปนั้นบางตู้ทำเป็นหัวเม็ดหรือหัวเม็ดทรงมัณฑ์ ขอบตู้ ด้านบนและด้านล่างประกอบด้วยขอบซึ่งตกแต่งลวดลายอยู่เหนือส่วนที่กลึงหรือจำหลัก เป็นทรงบัวหงาย จะมีบัวคว่ำอยู่บ้างเป็นส่วนน้อย ด้านหน้าทำเป็นประตูตู้ มี ๒ บาน เปิดปิดด้วยบานพับ และเดือยก็มีอยู่บ้าง ภายในตู้มีชั้นไม้ประมาณ ๒ - ๓ ชั้น ซึ่งไม่ตกแต่งลวดลาย แต่ลงรักแดงทึบเป็นส่วนใหญ่ ด้านหลังตู้ ไม่นิยมตกแต่งลวดลาย ส่วนมากจะลงรักทึบ มีทั้งรักแดง และรักดำ มีที่ลงรักปิดทองทึบและตกแต่งลวดลายบ้าง แต่ก็มีเพียงส่วนน้อย เชิงตู้อยู่ใต้ขอบตู้ด้านล่าง มักตกแต่งด้วยหูช้างและปากสิงห์ บางทีมี ลิ้นชักตู้ ด้วย ส่วนประกอบของตู้ตั้งแต่ขอบล่างลงไป นิยมทำเป็นรูปลักษณะแตกต่างกันหลายอย่าง และมีชื่อเรียกเฉพาะ ดังต่อไปนี้

ตู้ขาหมู

๑. ตู้ขาหมู ได้แก่ ตู้ที่ใต้ขอบตู้ด้านล่างลงไปมีขาตู้เป็นขาตรงทรงสี่เหลี่ยมทั้ง ๔ ขา และบางตู้อาจมีเชิงตู้เป็นรูปปากสิงห์ หรือหูช้างด้วยก็ได้

๒. ตู้ขาหมูมีลิ้นชัก ได้แก่ ตู้ที่มีขาสี่เหลี่ยมเหมือนตู้ขาหมูดังที่ได้กล่าวแล้วในข้อ ๑. แต่เพิ่มส่วนที่เป็นกรอบลิ้นชักและตัวลิ้นชักเข้าไปใต้ขอบล่าง ก่อนถึงขาตู้

ตู้ขาหมูมีลิ้นชัก

ตู้เท้าสิงห์	๓. ตู้เท้าสิงห์ ได้แก่ ตู้ที่มีการจำหลักส่วนล่างของขาตู้ให้เป็นรูปเท้าสิงห์ มีนิ้วและเล็บสิงห์ งดงาม บางตู้ช่างได้ประดิษฐ์พิเศษขึ้นไป ทำเป็นรูปเท้าสิงห์เหยียบอยู่บนลูกแก้ว
ตู้เท้าสิงห์มีลิ้นชัก	๔. ตู้เท้าสิงห์มีลิ้นชัก ได้แก่ ตู้ที่มีขาตู้เป็นรูปเท้าสิงห์เหมือนในข้อ ๓ แต่เพิ่มส่วนที่เป็นกรอบลิ้นชัก และตัวลิ้นชักเข้าไป ใต้ขอบล่าง ก่อนถึงขาตู้

๕. ตู้ฐานสิงห์ ได้แก่ ตู้ที่ไม่มีขา แต่ตัวตู้ตั้งอยู่บนแท่นฐานเป็นชั้นซ้อน จำหลักลายรูปขาสิงห์ และปากสิงห์	ตู้ฐานสิงห์
๖. ตู้เท้าคู้ ได้แก่ ตู้ที่มีส่วนของขาตู้ตอนบนต่อจากขอบล่างลงไป ทำเป็นรูปสี่เหลี่ยม และลบเหลี่ยมนอกตรงมุมขาตู้ให้มนเล็กน้อย ส่วนตอนล่างของขาตู้โค้งคู้เข้าไปใต้พื้นตู้	ตู้เท้าคู้

หัวข้อก่อนหน้า

หัวข้อถัดไป