สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๕ / เรื่องที่ ๗ เป็ดไก่ / สำหรับเด็กระดับกลาง (๑๒ -๑๔ ปี)

มีสัตว์ปีกหลายชนิดที่คนเลี้ยงไว้ดู เพื่อความเพลิดเพลิน เช่น นกแก้ว นกขุนทอง นกหงส์หยก ไก่ต๊อก เป็นต้น มีบางชนิดที่เราเลี้ยง เพื่อหวังใช้เป็นอาหาร เช่น ไก่ เป็ด ห่าน ไก่งวง นกพิราบ นกกระทา มนุษย์รู้จักเลี้ยงเป็ดและไก่มาแต่สมัยโบราณ เราได้ใช้ไข่และเนื้อเป็นอาหาร ใช้มูลทำปุ๋ย เพื่อปลูกพืชผักและไม้ผลให้ได้ผลดี ใช้ขนทำเครื่องประดับ ทำไส้หมอนแทนนุ่น ทำลูกขนไก่สำหรับใช้เล่นกีฬาประเภทหนึ่งก็ได้  มีผู้เลี้ยงสัตว์ปีกอีกประเภทหนึ่ง คือ ผู้เลี้ยงไก่ชน ซึ่งเลี้ยง เพื่อความเพลิดเพลิน ปนกับผลประโยชน์อย่างอื่นอันจะไม่กล่าวถึงในทีนี้
ไก่งวง	ในการศึกษาทดลอง เรามักใช้ไก่เป็นตัวแทนของสัตว์ปีก ไก่เดินสองขาคล้ายคน อวัยวะที่น่าจะเป็นแขน เปลี่ยนรูปเป็นปีก เพื่อช่วยให้บินได้ ไก่ที่เราเห็น บินไม่ได้ทุกตัว พวกไก่แจ้ ไก่ป่า หรือไก่อูยังบินเก่งอยู่ แต่มีไก่ที่เราเลี้ยงและผสมพันธุ์ เพื่อใช้เป็นอาหารคนโดยเฉพาะ มีขนาดตัวโตกว่า มีเนื้อมากกว่า ไข่เก่งกว่า แต่บินไม่เก่ง หรือได้เพียงเล็กน้อย ลักษณะปีกไก่นั้น แตกต่างไปจากปีกค้างคาว คือ มีขนที่เรียกว่า เป็นขนนก ขนนี้แตกต่างจากขนที่ปกคลุมตัวเรา เพราะมีก้านแข็ง และมีขนเป็นแผง 2 ข้าง  ปีกไก่ซึ่งประกอบด้วยขนปีกหลายเส้นเข้าแถวเรียงกัน สามารถทำหน้าที่เป็นใบต้านลม หรือกวักลมให้เกิดแรงยก ทำให้บินได้ ส่วนขนปกคลุมตามลำตัว มีก้านไม่แข็งเหมือนขนปีก ขนชนิดนี้ทำหน้าที่เหมือนเสื้อผ้าชั้นดี กันหนาวกันลมได้ดีมาก
ขนที่ปกคลุมส่วนต่างๆ ของลำตัว มีลักษณะแตกต่างกันบ้างตามลักษณะหน้าที่ บางส่วนไม่มีขนปกคลุมเลย ได้แก่หน้าที่ หงอน จะงอยปาก และที่แข้ง ไก่บางพันธุ์ก็มีขนที่แข้ง แต่เป็นขนประดับมากกว่าปกคลุม ถ้าดูใกล้ๆ จะเห็นว่า ที่หน้าแข้งมีเกล็ด ซึ่งแข็งคล้ายๆ กับเล็บของคนเราปกคลุมอยู่ เกล็ดนี้ทำหน้าที่ปกป้องเช่นเดียวกับรองเท้าบู๊ตที่เราสวมใส่ ไก่มีนิ้วเท่าคล้ายเราเหมือนกัน แต่ส่วนใหญ่มีน้อยกว่า ๑ นิ้ว คือ มีเพียง ๔ นิ้ว และแยกอยู่ข้างหน้า ๓ นิ้ว ข้างหลัง ๑ นิ้ว เพื่อที่จะใช้เกาะกิ่งไม้หรือคอนนอนได้มั่นคง นอกจากใช้เกาะ หรือใช้เดินแล้ว นิ้วเท้าจัดว่าเป็นเครื่องมือสำคัญในการเลี้ยงชีพ กล่าวคือ ไก่ เมื่ออยู่ตามธรรมชาติต้องพึ่งนิ้วคุ้ยเขี่ยหาอาหารกิน ฉะนั้นจึงเรียกนิ้วเท้าไก่เป็นเครื่องมือหาเลี้ยงชีพอันสำคัญ รวมกับปาก

จะงอยปากไก่ประกอบด้วยวัตถุแข็งคล้ายเล็บ เช่นเดียวกับเกล็ดที่หน้าแข้งของมัน จะงอยปากมี 2 ส่วน ส่วนบนครอบส่วนล่าง จะงอยปากนี้งอกได้เช่นเดียวกับเล็ก เรามักไม่เห็นว่ามันมีปากยาวเกินสมควร ด้วยเหตุที่เมื่อไก่คุ้ยเขี่ยหาอาหาร หรือจิกกินอาหาร จะงอยปากของมันจะครูดไปกับพื้นดิน หรือรางอาหาร ทำให้สึกกร่อนไปเรื่อยๆ แต่เนื่องจาก การสึกกร่อนนี้เป็นไปเท่าๆ กับการงอก เราจึงไม่สังเกตว่า ปากมันยาวขึ้นมาแต่อย่างใด แต่ถ้าไก่ที่เลี้ยงในที่จำกัด ไม่ต้องคุ้ยหาอาหารเอง มีอาหารใส่รางให้กินโดยสมบูรณ์ บ่อยครั้งเรามักจะเห็นว่าจะงอยปากสึกช้า เลยดูยาวเกินไป ต้องช่วยตัดให้ก็มี

การเลี้ยงไก่แบบปล่อย

ไก่มีจมูกเหมือนกัน สำหรับใช้หายใจ บางครั้งไก่ก็หายใจทางปากด้วย ยิ่งเวลาอากาศร้อน หายใจทางจมูกไม่ทัน ก็ต้องอ้าปากช่วยหายใจ เหตุเนื่องจาก ไก่ไม่มีต่อมเหงื่อบนผิวหนัง จมูกไก่นี้ใช้ดมกลิ่นได้ดี แต่ไม่สนใจกับกลิ่นหอม หรือกลิ่นเหม็น ตามความรู้สึกของคน ไก่รู้กลิ่นอาหารใหม่ หรืออาหารเก่าได้เก่ง จึงมักเลือกอาหาร ไก่จะรู้สึกรำคาญกลิ่นที่แรงแสบจมูก เช่น กลิ่นควันไฟ หรือกลิ่นกรดน้ำส้ม เป็นต้น ไก่มีตา ๒ ตา ตาไก่สามารถจะมองเห็นสีต่างๆ ได้ดี มันสามารถจะแยกจิกกินเมล็ดข้าวโพดเหลือง ซึ่งปนอยู่ในอาหารเก่ง แต่เวลาไก่มองอะไรไกลๆ ให้ชัด มักจะต้องเอียงคอมอง ใช้ตามองเพียงข้างเดียว ซึ่งผิดกับคน ไก่มีหู ๒ ข้าง แต่ไม่มีใบหูอย่างที่เรามี มันอาศัยขนที่งอกเป็นกลุ่มรอบๆ หูไปจนถึงเยื่อหูตอนใน ทำหน้าที่คล้ายใบหู และได้ผลดีเช่นกัน ไก่มีประสาทรสที่ปลายลิ้น ไก่เล็กมีรสสัมผัสดีกว่าไก่ใหญ่ แต่ไม่มีรสสัมผัสทางรสหวาน

ไก่พันธุ์ไข่

ถ้าเราดูหางไก่จะเห็นว่า หางไก่นั้นสวยเพราะขน โดยธรรมชาติขนหางไก่ของตัวผู้มีความยาว และมีสีสดสวยมากกว่าหางตัวเมีย แต่ถ้าถอนขนออกเสียแล้ว หางไก่มีความยาวไม่มาก ต้องเรียกว่า สั้นจู๋ และไม่มีข้อแตกต่างกันมากนักระหว่างไก่ตัวผู้กับไก่ตัวเมีย ที่ตรงเกือบสุดปลายหาง จะมีปุ่มอยู่ปุ่มหนึ่ง ซึ่งเรียกว่า ต่อมน้ำมัน เป็นอวัยวะที่ผลิตน้ำมัน สำหรับตกแต่งขนให้เป็นเงาสวยงาม ไก่จะใช้จะงอยปากไซ้น้ำมันที่ต่อม แล้วไปไซ้ขนอีกทีหนึ่ง สำหรับเป็ดหรือสัตว์ปีกอย่างอื่นที่จำเป็นต้องว่ายน้ำ น้ำมันจากต่อมนี้ มีความจำเป็นอย่างยิ่งยวด คือ จะช่วยทำให้ขนสามารถกันน้ำได้ชั่วระยะหนึ่ง การที่เป็ดหรือนกน้ำอย่างอื่นลอยน้ำอยู่ ก็เพราะขนที่หุ้มตัวมีน้ำมัน และกันไม่ให้น้ำเข้า จึงทำให้ลอยตัวอยู่ได้ ถ้าหากในน้ำมีสารบางอย่าง เช่น ผงซักฟอกที่ใช้กันอยู่ในปัจจุบัน ซึ่งสามารถจะละลายไขมันออกจากขน และทำให้น้ำซึมเข้าไปในขนได้ เป็ดหรือนกน้ำเหล่านั้น ก็จะจมน้ำตายได้เหมือนกัน

ดังที่ได้กล่าวมาแล้วว่า ขนหางของไก่ตัวผู้มักจะยาวกว่าไก่ตัวเมีย เมื่อดูขนในส่วนอื่นของตัว เช่น ที่ขนสร้อย ที่สร้อยคอ และสร้อยหาง ก็จะแยกแบ่งเพศเช่นเดียวกัน ขนสร้อยคอ และสร้อยหางของตัวผู้ยาวกว่า และสวยกว่าของตัวเมีย  ในทำนองเดียวกันเป็ดตัวผู้ก็สวยกว่าตัวเมีย มีแถบรอบคอ ปลายขนหางงอน ขนเป็นมันกว่า ส่วนขนที่ตัวไม่สู้จะผิดกันมากนัก เพราะมีหน้าที่ปกคลุมตัวให้อบอุ่นแทนเสื้อผ้าอย่างเดียว เคยมีผู้คิดว่า ถ้าเราสามารถผสมพันธุ์ไก่ไม่ให้มีขนได้ คงจะช่วยทุ่นเวลาในการถอนขนไก่มากทีเดียว ข้อคิดนี้เป็นความจริง แต่มีข้อเสียมากกว่าข้อดี กล่าวคือ นักวิทยาศาสตร์ได้ทดลองผสมพันธุ์ และได้ไก่ซึ่งไม่มีขนโดยธรรมชาติ ปรากฎว่า ต้องเลี้ยงไก่เหล่านี้ในห้อง ซึ่งอบอุ่นพอสมควร จึงจะเจริญเติบโต และสบายดี ถ้าถูกอากาศเย็นจัดหน่อย ก็อาจจะป่วยตายได้ง่ายๆ  นอกจากนั้น ไก่ไม่มีขน ยังต้องกินอาหารจำนวนมากกว่าธรรมดา ด้วยเหตุที่ว่า ต้องใช้อาหารไปทำความร้อนเพิ่มในตัว เพื่อให้ตัวอุ่นตามปกติ และเมื่อไม่มีขนปกคลุมแทนเสื้อผ้าก็สูญเสียความร้อนมาก หรือเรียกว่า ขี้หนาวนั่นเอง ฉะนั้น มันต้องกินข้าวเผื่อเป็นพิเศษ สำหรับจะแก้หนาว เมื่อไก่ไม่มีขนต้องกินอาหารมากกว่าไก่ที่มีขนกว่าเท่าตัว ถ้าเลี้ยงไว้ดูเล่นเป็นของแปลกก็ดีอยู่ ถ้าเลี้ยงไว้ เพื่อเอาไข่หรือเนื้อคงจะไม่ดีแน่

หัวข้อก่อนหน้า

หัวข้อถัดไป