สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๗ / เรื่องที่ ๙ โทรคมนาคม / เทเลกซ์

เทเลกซ์ เนื่องจากการใช้เครื่องโทรพิมพ์ให้ความสะดวกรวดเร็วยิ่งกว่ารับส่งโทรเลขแบบมอร์ส และใครๆ ก็ใช้ได้ ไม่จำต้องฝึกหัดเรียนรู้รหัสสัญญาณ จึงมีการใช้เครื่องโทรพิมพ์มากขึ้น สำนักข่าว และบริษัทการค้าใหญ่ๆ ก็นิยมเช่า สายโทรเลขพิเศษ (เป็นสายต่อตรงระหว่างต้นทางกับปลายทางไม่ผ่านที่ทำการโทรเลขใดๆ) เพื่อส่งข่าวสารด้วยเครื่องโทรพิมพ์ ระหว่างสำนักงานใหญ่กับสำนักงานสาขา สำหรับกิจการของตนโดยเฉพาะ แต่โดยที่สำนักงาน หรือบริษัทเหล่านั้น ไม่อาจส่งข่าวสารติดต่อกับบริษัทอื่นๆ ที่ไม่มีสายตรงเชื่อมโยงไปถึง จึงได้มีการจัดตั้งชุมสายโทรพิมพ์ขึ้น เพื่อทำหน้าที่ต่อสายให้เครื่องโทรพิมพ์ของบริษัทหนึ่ง ทำงานติดต่อกับเครื่องโทรพิมพ์ของบริษัทหนึ่ง ทำงานติดต่อกับเครื่องโทรพิมพ์ของบริษัทอื่นๆ ได้ ทำนองเดียวกับชุมสายโทรศัพท์
ชุมสายเครื่องโทรพิมพ์ หรือชุมสายเทเลกซ์ภายในประเทศ	ชุมสายโทรพิมพ์มี ๒ แบบ แบบหนึ่งใช้พนักงานเป็นผู้ต่อสายให้ คือเมื่อบริษัทหนึ่งแจ้ง (เป็นตัวหนังสือ) มาทางเครื่องโทรศัพท์ว่า ต้องการจะทำงานติดต่อกับอีกบริษัทหนึ่ง พนักงานประจำชุมสายโทรพิมพ์ก็จะต่อสายให้ถึงกัน เครื่องโทรพิมพ์ของบริษัททั้งสอง ก็ทำงานติดต่อกันได้ เมื่อเสร็จงานแล้ว และมีรหัสแจ้งมาว่า เลิกการติดต่อกันแล้ว พนักงานประจำชุมสามโทรพิมพ์ก็จะปลดสายออก ส่วนอีกแบบหนึ่งเป็นแบบอัตโนมัติ ไม่ต้องให้พนักงาน ต่อสายให้ แต่จัดให้เครื่องโทรพิมพ์ในข่ายชุมสายแต่ละเครื่อง มีหมายเลขประจำตัวเครื่อง (ทำนองเดียวกับหมายเลขโทรศัพท์ตามบ้าน) เช่น บริษัท ก. ประสงค์ติดต่อส่งข่าวสารให้บริษัท ข. ซึ่งใช้เครื่องโทรพิมพ์หมาย เลข ๔๕๑๐ บริษัท ก. ก็หมุนเลข ๔-๕-๑-๐ อันเป็นหมายเลขประจำเครื่องโทรพิมพ์ของบริษัท ข. (ทำนองเดียวกับการหมุนหมายเลขโทรศัพท์ เพื่อพูดติดต่อกัน) แล้วเครื่องโทรพิมพ์ของบริษัท ข. ก็จะทำงานรับข้อความข่าวสาร ที่เครื่องโทรพิมพ์ ของบริษัท ก. ส่งมา และส่งข้อความโต้ตอบกันได้ด้วย เมื่อหมดเรื่องราว ที่จะรับส่งกันแล้ว จะมีการส่งสัญญาณโทรพิมพ์ว่า "เลิกกัน" เครื่องชุมสายโทรพิมพ์ก็จะปลดสายออกเอง (เช่นเดียวกับเมื่อวางหูโทรศัพท์ เมื่อเวลาเลิกพูด)
วิธีการติดต่อส่งข่าวสารทางโทรพิมพ์ ผ่านชุมสายโทรพิมพ์ แบบนี้เรียกว่า "เทเล็กซ์" (telex ย่อมาจากคำ teleprinter exchange ซึ่งแปลว่า "ชุมสายเครื่องโทรพิมพ์" ส่วนในสหรัฐอเมริกาเรียกว่า TWX ย่อมาจากคำ teletypewriter exchange)
เครื่องโทรพิมพ์สำหรับบริการเทเลกซ์หรือเรียกสั้นๆ ว่าเครื่องเทเลกซ์
เครื่องโทรพิมพ์สำหรับใช้ในบริการเทเล็กซ์ แตกต่างกับเครื่องโทรพิมพ์ธรรมดา ตรงที่มีอุปกรณ์เพิ่มเติมเป็นแป้นหมายเลข ใช้หมุนหมายเลขเรียกเครื่องโทรพิมพ์สำหรับบริการเทเล็กซ์เครี่องอื่นๆ ทั้งภายในประเทศ และต่างประเทศได้ทั่วโลก เมื่อมีเครื่องโทรพิมพ์สำหรับบริการโทรพิมพ์สำหรับเทเล็กซ์จากที่อื่น เรียกหมายเลขเครื่องโทรพิมพ์ใด เครื่องโทรพิมพ์หมายเลขที่ถูกเรียกนี้ จะทำงานติดต่อด้วยทันที โดยไม่ต้องใช้คนหรือพนักงานโทรพิมพ์คอยเฝ้าดูอยู่ตลอดเวลา แล้วเจ้าหน้าที่ประจำเครื่องโทรพิมพ์จึงมารับงานต่อไป ส่วนเครื่องโทรพิมพ์ธรรมดาไม่มีอุปกรณ์แป้นหมายเลข และจะทำงานกับเครื่องโทรพิมพ์ธรรมดาด้วยกัน เฉพาะเครื่องที่มีสายเชื่อมโยงถึงกัน อยู่ก่อนแล้วเท่านั้น บริการเทเล็กซ์เริ่มมีเป็นครั้งแรกในโลก พ.ศ. ๒๔๗๔ ในสหรัฐอเมริกา