สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๘ / เรื่องที่ ๗ อุบัติเหตุและการปฐมพยาบาล / กระดูกหัก

กระดูกหัก กระดูกหัก (fracture) หมายความถึง กระดูกแยกออกจากกันก่อให้เกิดความเจ็บปวด บวม เคลื่อนไหวไม่ได้ หรือเคลื่อนไหวผิดปกติ เนื่องจากอุบัติเหตุ เช่น ถูกรถชน หกล้ม ตกจากที่สูง หรือกระดูกเป็นโรคไม่แข็งแรงอยู่แล้ว กระดูกเปราะเมื่อถูกแรงกระทบกระเทือนเพียงเล็กน้อยก็อาจหักได้ ประเภทของกระดูกหัก ๑. กระดูกหักแบบสามัญ (simple fracture) หมายถึง กระดูกหักแล้วไม่ปรากฏแผลให้เห็นบนผิวหนัง ๒. กระดูกหักแผลปิด (compound fracture) หมายถึง กระดูกที่หักทิ่มแทงผิวหนังออกมาภายนอก ๓. กระดูกหักแตกย่อย (comminuted fracture) หมายถึง ชิ้นส่วนของกระดูกที่หักปรากฏออกมามากกว่า ๒ ชิ้นขึ้นไป ๑. กระดูกหักแบบสามัญ ๒. กระดูกหักแบบแผลเปิด ๓. กระดูกหักแบบแตกย่อย อาการของกระดูกหัก ๑. มีความเจ็บปวดบริเวณที่มีกระดูกหัก ๒. มีอาการบวมรอบๆ บริเวณที่กระดูกหัก ๓. รูปร่างของแขนขาหรือหัวไหล่อาจเปลี่ยนแปลงไปจากรูปร่างปกติ ๔. บริเวณนั้นเคลื่อนไหวไม่ได้ หรือเคลื่อนไหวแล้วจะเจ็บปวดมาก ๕. อาจได้ยินเสียงกระดูกหักเมื่อประสบอุบัติเหตุบาดเจ็บ ๖. หากกดเบาๆ ลงบนกระดูกบริเวณที่หัก อาจได้ยินเสียงกรอบแกรบ วิธีปฏิบัติ การปฐมพยาบาลที่ดีที่สุด คือ ให้ผู้ป่วยนอนอยู่กับที่ห้ามเคลื่อนย้ายโดยไม่จำเป็น เพราะหากทำผิดวิธีอาจบาดเจ็บมากขึ้น ถ้าผู้ป่วยมีเลือดออกให้ห้ามเลือดไว้ก่อน หากมีอาการช็อคให้รักษาช็อคไปก่อน ถ้าจำเป็นต้องเคลื่อนย้ายผู้ป่วยให้เข้าเฝือกชั่วคราว ณ ที่ผู้ป่วยนอนอยู่ ถ้าบาดแผลเปิด ให้ห้ามเลือดและปิดแผลไว้ชั่วคราวก่อนเข้าเฝือก สิ่งที่ควรระวังมากที่สุดคือ กระดูกสันหลังหัก หรือกระดูกต้นคอหัก ถ้าเคลื่อนย้ายผิดวิธี อาจทำให้ผู้ป่วยพิการตลอดชีวิต หรือถึงแก่ชีวิตได้ทันทีขณะเคลื่อนย้าย การเข้าเฝือกชั่วคราว เป็นวิธีการบังคับให้กระดูกส่วนที่หักได้อยู่นิ่งไม่เคลื่อนไหว เพื่อลดความเจ็บปวด และป้องกันมิให้เกิดความพิการเพิ่มขึ้น มีหลักอยู่ว่าหากหาสิ่งที่ใกล้มือเพื่อเข้าเฝือกไม่ได้ ให้มัดส่วนที่กระดูกหักไว้ ไม่ให้เคลื่อนไหว เช่น กระดูกขาข้างหนึ่งหัก ก็ให้มัดขาข้างที่หักให้ชิดแน่นกับขาข้างดี หากกระดูกแขนหัก หรือกระดูกไหปลาร้าหักก็มัดแขนข้างนั้นให้อยู่แน่นติดกับลำตัว เรียกว่า "เข้าเฝือกธรรมชาติ" การเข้าเฝือกชั่วคราวโดยใช้ไม้ดามแล้วพันผ้า : การเข้าเฝือกชั่วคราว โดยใช้ไม้ไอศกรีมดามนิ้ว ในกรณีที่กระดูกนิ้วมือหัก  สิ่งที่อยู่ใกล้มือพอให้เป็นเฝือกได้คือ แผ่นกระดาน ท่อนไม้ กิ่งไม้ ไม้บรรทัด หมอน ผ้าห่ม ผ้าขาวม้า ด้ามร่ม ม้วนกระดาษหนังสือพิมพ์ ใช้ได้ดีคือ แผ่นไม้ที่เหมาะ ควรยาวเกินกว่าข้อต่อ (joints) ซึ่งอยู่ส่วนบน และวนล่างของกระดูกที่หัก และควรมีสิ่งนุ่มๆ รองรับผิวหนังของอวัยวะส่วนนั้นอยู่เสมอ ควรใช้ไม้ ๒ แผ่นขนาบสองข้างของส่วนที่หักแล้วมัดด้วยผ้าหรือเชือกให้แน่นพอควร การเข้าเฝือกชั่วคราวแก่ผู้ที่กระดูกขาส่วนบนหัก วิธีเข้าเฝือกชั่วคราวโดยใช้ผ้าสามเหลี่ยมคล้องแขนห้อยคอ หากไม่แน่ใจว่ากระดูกหักจริงหรือไม่ ให้ปฏิบัติตามวิธีกระดูกหักไว้ก่อนเพื่อความปลอดภัย กระดูกสันหลังหัก สมอง ไขสันหลัง และส่วนต้นๆ ของเส้นประสาทใหญ่ๆ อยู่ภายในกะโหลกศีรษะ และกระดูกสันหลัง เมื่อได้รับบาดเจ็บอย่างหนึ่งอย่างใดต่อกะโหลกศีรษะ และกระดูกสันหลัง ย่อมกระทบกระเทือนต่อสมอง และไขสันหลังไปด้วย อาการ เมื่อกระดูกสันหลังหัก หรือแม้แต่ข้อต่อกระดูกสันหลังเคลื่อน ไขสันหลังจะถูกกด หรือถูกตัดขาด เป็นผลทำให้เกิดอัมพาต และหมดความรู้สึกของเส้นประสาทต่างๆ ที่อยู่ต่ำกว่าระดับไขสันหลังที่ได้รับอันตรายลงมา ถ้ากระดูกสันหลังหักที่คอ แขน และขาของผู้ป่วยจะเป็นอัมพาต และหมดความรู้สึก ชาไปทั้งตัว ยกเว้นศีรษะเท่านั้น ผู้ป่วยอาจหยุดหายใจ เพราะกล้ามเนื้อทรวงอก และกะบังลมหยุดทำงาน เพราะเป็นอัมพาต ถ้ากระดูกสันหลังหักที่หลัง ขาทั้งสองข้างของผู้ป่วยจะชา และเป็นอัมพาต การช่วยเหลือผู้ป่วยกระดูกสันหลังหักที่คอ ให้ผู้ป่วยนอนรอบโดยมีศีรษะอยู่นิ่ง และจัดให้เป็นแนวตรงกับลำตัวโดยใช้หมอนหรือของแข็งๆ ขนาบศีรษะข้างหูทั้งสองด้าน ถ้าผู้ป่วยประสบเหตุขณะขับรถยนต์อยู่ ก่อนเคลื่อนย้ายผู้ป่วยที่กระดูกสันหลังส่วนคอหักออกจากที่นั่งในรถ ผู้ช่วยเหลือควรให้ผู้ป่วยนั่งพิงแผ่นไม้กระดานที่มีระดับสูงจากสะโพกขึ้นไปจนเหนือศีรษะ ใช้เชือก หรือผ้ามัดศีรษะ และลำตัวของผู้ป่วยให้ติดแน่นกับแผ่นไม้ไม่ให้ขยับเขยื้อนเป็นเปลาะๆ แล้วจึงเคลื่อนย้ายผู้ป่วยออกมา ผู้บาดเจ็บจากอุบัติเหตุรถยนต์ สงสัยว่า กระดูกคอ หรือกระดูกสันหลังหัก หรือเคลื่อน ก่อนย้ายผู้บาดเจ็บออกจากรถ ให้ใช้ไม้กระดานหนุนศีรษะและหลัง ให้เป็นแนวตรง แล้วรัดด้วยผ้าให้แน่น ถ้าผู้ป่วยหยุดหายใจ ผู้ช่วยเหลือควรรีบผายปอดด้วยวิธีเป่าลมเข้าปาก หากต้องเคลื่อนย้ายผู้ป่วย เช่น นำส่งโรงพยาบาล ควรหาผู้ช่วยเหลืออย่างน้อย ๔ คน ให้ผู้ช่วยเหลือยกผู้ป่วยขึ้นจากพื้นพร้อมๆ กัน ให้ศีรษะ และลำตัวเป็นแนวตรง ไม่ให้คองอเป็นอันขาด แล้วจึงวางผู้ป่วยลงบนแผ่นกระดาน หรือเปลพยาบาล ต่อไป การช่วยเหลือผู้ป่วยกระดูกสันหลังหักที่หลัง ให้ผู้ป่วยนอนราบอยู่บนพื้น ไม่ให้เคลื่อนไหว หาผู้ช่วย เหลือ ๓-๔ คน และแผ่นกระดานขนาดยาวเท่าผู้ป่วย เช่น บาน ประตู หรือเปลพยาบาล ค่อยๆ เคลื่อนตัวผู้ป่วยในท่าแนวตรงทั้ง ศีรษะและลำตัว ไม่ให้หลังงอเป็นอันขาด วางผู้ป่วยลงบนไม้ กระดานหรือบนเปลพยาบาล ใช้ผ้ารัดตัวผู้ป่วยให้ติดกับแผ่น กระดานเป็นเปลาะๆ ไม่ให้เคลื่อนไปมาแล้วจึงนำส่งแพทย์

การใช้บานประตูเพื่อลำเลียงผู้ป่วยประสบอุบัติเหตุกระดูกสันหลังหัก