สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ / เล่มที่ ๙ / เรื่องที่ ๓ วิธีการทางการแพทย์ในการควบคุมการเจริญพันธุ์ / สำหรับเด็กระดับกลาง

การวางแผนครอบครัว หมายถึง การวางแผนที่จะมีลูกตามจำนวนและเวลาที่ต้องการ เพื่อให้ได้ลูกที่มีร่างกายและจิตใจสมบูรณ์
	แม่จะต้องเลือกมีลูกในขณะที่ตนเองมีสุขภาพดี อายุไม่น้อยหรือมากเกินไป ถ้าเป็นไปได้ควรจะมีอายุอยู่ระหว่าง ๒๐-๓๕ ปี หรืออย่างมากที่สุดควรก่อนอายุ ๔๐ ปี หลังจากมีลูกคนหนึ่งแล้ว ควรเว้นระยะการตั้งครรภ์ใหม่ออกไปอีก ประมาณ ๒ ปี และไม่ควรมีลูกมากจนสุขภาพทรุดโทรม หรือมากเกินความสามารถที่จะให้การเลี้ยงดูอย่างดีได้ นอกจากนั้น การมีลูกมาก จะเป็นเหตุให้พลเมืองของประเทศเพิ่มขึ้นรวดเร็ว จนความเจริญด้านอื่นๆ ตามไม่ทัน เช่น โรงเรียนมีไม่พอกับเด็กที่เกิด ข้าวปลาอาหารผลิตไม่พอ สำหรับคนทั้งประเทศ เป็นต้น ซึ่งจะเป็นเหตุให้ประเทศทั้งประเทศยากจนลงด้วย ต่อไป ถ้าทุกครอบครัวมีลูกเพียง ๒ คน ก็จะเป็นการช่วยทั้งตนเอง และช่วยชาติได้มาก
การวางแผนที่จะมีลูกตามเวลาและจำนวนที่ต้องการนี้ ต้องใช้วิธีคุมกำเนิดป้องกันการตั้งครรภ์ในขณะที่ยังไม่ต้องการ การคุมกำเนิดจึงหมายถึง การวางแผนครอบครัวนั่นเอง

จากเรื่องสูติศาสตร์และนรีเวชวิทยา เราได้ทราบมาแล้วว่า การตั้งครรภ์เกิดจากการที่เชื้ออสุจิของชาย ผ่านเข้าไปผสมกับไข่ของหญิงในท่อนำไข่ จากนั้น ไข่ที่ถูกผสมแล้ว จึงเดินทางเข้ามาเจริญเป็นทารกอยู่ในมดลูก วิธีคุมกำเนิด หรือการป้องกันการตั้งครรภ์ส่วนใหญ่ คือ การป้องกันไม่ให้เชื้ออสุจิ ได้ผสมกับไข่ หรือป้องกันมิให้ไข่สุก จึงไม่มีการตั้งครรภ์เกิดขึ้น
วิธีคุมกำเนิดมีหลายวิธี ทั้งวิธีคุมกำเนิดแบบชั่วคราว และวิธีคุมกำเนิดแบบถาวรเพื่อให้เลือกใช้ได้ตามความเหมาะสมแต่ละคน

วิธีคุมกำเนิดแบบชั่วคราว หมายถึง วิธีที่มีผลป้องกันการตั้งครรภ์ ขณะที่ใช้วิธีนี้อยู่เท่านั้น เมื่อเลิกใช้แล้วผู้ใช้ก็จะกลับตั้งครรภ์ได้ตามปกติ วิธีคุมกำเนิดแบบชั่วคราวมีหลายวิธี ที่ใช้กันมาก สำหรับฝ่ายหญิง คือ ใช้กินยาเม็ด หรือใช้ยาฉีดคุมกำเนิด ซึ่งเป็นยาที่ป้องกัน ไม่ให้ไข่สุก หรือใส่ห่วงคุมกำเนิดไว้ในมดลูก สำหรับฝ่ายชายที่ใช้กันแพร่หลายมีวิธีเดียว คือ ใช้ถุงยางคุมกำเนิด

วิธีคุมกำเนิดแบบถาวร คือ การทำหมันหญิง และการทำหมันชาย การทำหมันหญิงหมายถึง การทำให้ท่อนำไข่ตัน ซึ่งอาจทำได้ภายหลังการคลอด หรือทำในขณะไม่ตั้งครรภ์ที่มักจะเรียกกันว่า การทำหมันแห้ง ส่วนการทำหมันชาย ทำโดยการทำให้ท่อนำเชื้ออสุจิตัน การผ่าตัดทำหมันทั้งหญิงและชายทำได้ง่าย และใช้เวลาไม่นาน หลังจากทำหมันแล้ว ผู้ทำจะไม่มีลูกได้อีก จึงถือว่าเป็นวิธีคุมกำเนิดแบบถาวร การทำหมันเหมาะสำหรับผู้ที่มีลูกเพียงพอแล้ว หรือผู้ที่ไม่สมควรมีลูก เช่น คนที่มีโรคร้ายแรงบางอย่าง หรือคนปัญญาอ่อน เป็นต้น ถ้าทุกครอบครัวได้มีการวางแผนครอบครัว เด็กทุกคนที่เกิดมาจะเป็นที่รักและปรารถนาของครอบครัว เป็นเด็กที่พ่อแม่ได้เลี้ยงดูอย่างดี จะเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่ดีได้ในอนาคต ประเทศของเราก็จะเป็นประเทศที่เจริญและมั่นคงยิ่งขึ้น เพราะมีแต่คนที่มีคุณภาพ