การเสียดินแดนให้แก่ฝรั่งเศสในรัชกาลที่ ๕ (พ.ศ. ๒๔๑๑ - ๒๔๕๓)

            ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เกิดเหตุการณ์รุนแรง ระหว่างไทยกับฝรั่งเศส จนถึงไทยต้องเสียดินแดนไปเป็นอันมาก เวลานั้นเป็นยุคที่อังกฤษ และฝรั่งเศสกำลังขยายอาณานิคมออกมาทางเอเชีย อังกฤษได้พม่าแล้ว กำลังแผ่อิทธิพลอยู่ในมลายู ฝรั่งเศสก็มีอำนาจเหนือเวียดนาม และเขมร เมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๐ ไทยทำสัญญายอมรับว่า เขมรและเกาะกง เป็นของฝรั่งเศส เมืองไทยอยู่ท่ามกลางมหาอำนาจทั้งสอง ฝรั่งเศสต้องการดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง อ้างว่า ส่วนนี้เคยเป็นของเวียดนาม ฝรั่งเศสเข้าครอบครองสิบสองจุไทยเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๐ เมื่อได้ยกกองทหารเข้ามาในเขตนี้อ้างจะช่วยไทยปราบพวกฮ่อ แต่มิได้ถอยกองทหารออกไปอีกเลย ใน พ.ศ. ๒๔๓๕ นาย ออกุสต์ ปาวี (Auguste Pavie) ได้รับแต่งตั้งเป็นกงสุลฝรั่งเศส ประจำกรุงเทพฯ

เขียนโดย นายทองใบ แตงน้อย ป.ม. ๒๕๐๖

            แม้ว่าความสัมพันธ์กับชาวต่างประเทศ ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว จะเป็นผลให้ไทยต้องสูญเสียผลประโยชน์หลายประการ ดังกล่าวมาแล้ว แต่ยังมีความสัมพันธ์ อีกรูปหนึ่ง ที่เป็นผลดีต่อไทยอย่างมาก ได้แก่ การที่ชาวต่างประเทศเข้ามาช่วยปรับปรุงบ้านเมือง และงานแขนงต่างๆ ให้เจริญขึ้น ตามแบบประเทศตะวันตก

            ที่ปรึกษาราชการชาวต่างประเทศที่เข้ามารับราชการในประเทศไทย สมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวมีจำนวนมาก เช่น ปรากฏว่า ใน พ.ศ. ๒๔๕๐ มีถึง ๒๔๗ คน ในจำนวนนี้มีชาวอังกฤษมากที่สุด ชาติอื่นๆ ก็มี เช่น เดนมาร์ก อิตาเลียน ฝรั่งเศส อเมริกัน โปรตุเกส เยอรมัน ฮอลันดา รุสเซีย เบลเยียม นอรเว สเปน ชาติเหล่านี้ทำหน้าที่ต่างกันไปตามถนัด เช่น ชาวอังกฤษ ทำหน้าที่รับผิดชอบด้านการคลัง การค้า ภาษี มหาดไทย เกษตรกรรม ชลประทาน การศึกษา การรถไฟ ชาวเดนมาร์ก รับผิดชอบเกี่ยวกับการทหารเรือและตำรวจ ชาวอิตาเลียนมุ่งไปทางสถาปัตยกรรม วิศวกรรม ดูแลงานสำนักพระราชวัง ชาวฝรั่งเศส ส่วนใหญ่เชี่ยวชาญทางกฎหมาย

            งานในหน้าที่ของที่ปรึกษาราชการชาวต่างประเทศแบ่งออกเป็นหลายตำแหน่ง ได้ แก่ตำแหน่งที่ปรึกษาราชการทั่วไป ที่ปรึกษาประจำกระทรวง ประจำกรมกองต่างๆ และข้าราชการประจำ สำหรับที่ปรึกษาราชการแผ่นดินนั้นมีอำนาจสิทธิ์ขาดมาก ควบ คุมประสานงานและแนะนำกิจการทั่วๆ ไปทุกหน่วยงาน ส่วนที่ปรึกษาราชการอื่นๆ ส่วนใหญ่เป็นที่ปรึกษาประจำกระทรวง หรือเป็นเจ้ากรม อธิบดีตามกรมกองต่างๆ คอย ช่วยเหลือแนะนำหรือบริหารกิจการงานเมือง ทั้งส่วนที่ปรับปรุง และที่จัดตั้งขึ้นใหม่ ตามแบบแผนในเมืองยุโรป ซึ่งคนไทยยังไม่มีความรู้ความชำนาญพอจะจัดการด้วยตนเองได้ พร้อมกันนั้น ก็ได้ช่วยฝึกงาน ให้คนไทยไว้รับช่วงกิจการต่อไป

            ที่ปรึกษาราชการชาวต่างประเทศที่ทำคุณประโยชน์ให้แก่ไทยในด้านต่างๆ ใน รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีอาทิเช่น

            เจ้าพระยาอภัยราชา (โรลัง จัคแม็งส์) (Rolyn Jacquemins) ชาวเบลเยียม เป็นที่ ปรึกษาราชการทั่วไป เชี่ยวชาญทางกฎหมายระหว่างประเทศ

            นายเอ็ดเวิร์ด สโตรเบล (Edward Strobel) ชาวอเมริกัน ที่ปรึกษาราชการทั่วไป

            พระยากัลยาณไมตรี (เจนส์ ไอเวอร์สัน เวสเตนการ์ด) (Jens Iverson Westengard) ชาวอเมริกัน ที่ปรึกษาราชการทั่วไป

            นายเฮนรี อาลาบาสเตอร์ (Henry Alabaster) ชาวอังกฤษ เป็นที่ปรึกษากฎหมาย

            พระยาชลยุทธโยธิน (อังเดร ดู เปลซิส เดอ ริเชอลิเออ) (André du plésis de Richelieu) ชาวเดนมาร์ก ได้ช่วยวางรากฐานกองทัพเรือไทย

            พลตรีพระยาวาสุเทพ (จี เชา) (G. Schau) ชาวเดนมาร์ก ช่วยจัดระเบียบกรมตำรวจ

            ศาสนาจารย์ เอส จี แมคฟาร์แลนด์ (S.G. Mcfarland) ชาวอเมริกัน อาจารย์ใหญ่โรงเรียนสอนภาษาอังกฤษ

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว กับพระเจ้าซาร์นิโคลัสแห่งรุสเซีย ครั้งเสด็จประพาสยุโรปครั้งที่ ๑