ชีวิตของคนไทยผูกพันอยู่กับแม่น้ำลำคลอง สายน้ำนำความชุ่มเย็นหล่อเลี้ยงไร่นา ป่า สวน
ให้อุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งสำคัญของการทำมาหากิน และเป็นเส้นทางให้ผู้คนสัญจรติดต่อไปมาหากัน
น้ำคือสิ่งจำเป็นของชีวิตคนไทยจึงสร้างถิ่นที่อยู่และรวมกันอยู่เป็นชุมชนใกล้แม่น้ำ
ชาวบ้านบูชาพระแม่คงคาด้วย ถือว่าเป็นที่พึ่งพาอาศัย เกิดประเพณีเกี่ยวกับน้ำ เช่น การขอฝน งานบุญบั้งไฟ
การแข่งเรือเพื่อเสี่ยงทายน้ำ และประเพณีที่นิยมจัดกันแพร่หลายคือ ประเพณีลอยกระทง... ซึ่งตรงกับวันเพ็ญเดือน 12

ลักษณะของประเพณีลอยกระทงในแต่ละภูมิภาค

ภาคเหนือ

จัดงานในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 12 ที่เรียกว่า "งานยี่เป็ง" แปลว่า งานวันเพ็ญเดือนยี่ เนื่องจากทางภาคเหนือนับเร็วกว่า 2 เดือน มีการทำบุญตักบาตรพระอุปคุตประดับตกเเต่งบริเวณวัดให้สวยงาม ทำกระทงดอกไม้และถ้วยประทีปที่ทำด้วยดินเผาใส่น้ำมันมะพร้าว 

ภาคอีสาน

มีประเพณีคล้ายการลอยกระทง คือ "การไหลเรือไฟ" ในวันเพ็ญเดือน 11 มีการลอยเรือไฟทำด้วยไม้ไผ่ เป็นงานของชุมชนหมู่บ้าน ส่วนชาวบ้านทำกระทงกาบกล้วยขนาดเล็ก ทำพิธีลอยไปตามน้ำ มีการแข่งเรือและพิธีกรรมต่าง ๆ ที่รำลึกถึงบรรพบุรุษอีกด้วย

ภาคใต้

มีประเพณีเกี่ยวกับน้ำ เช่น "ประเพณีลากพระหรือชักพระ" ในวันออกพรรษา กลางเดือน 11 และพิธีลอยแพลอยเคราะห์ เพื่อให้สายน้ำพัดพาสิ่งชั่วร้ายออกไป

ภาคกลาง

มีประเพณีลอยกระทงครึกครื้น จัดในวันเพ็ญเดือน 12 มี"งานลอยพระประทีป" มีกระทงหลวงขนาดใหญ่ ซึ่งทำเลียนแบบเขาพระสุเมรุ ตั้งอยู่บนเรือหรือแพ ตกแต่งด้วยเครื่องสด ประดับดวงไฟงดงาม ส่วนกระทงของชาวบ้านมีขนาดเล็ก ทำจากกาบกล้วย ใบตอง ใส่ดอกไม้สด และปักเทียนเพื่อจุดไฟสว่างยามลอยลงแม่น้ำ

ค้นหาเพิ่มเติมได้ใน สารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ เล่ม 41 เรื่องประเพณีลอยกระทง