เล่มที่ 24
เมืองหลวงเก่าของไทย
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
กรุง ธนบุรี
กรุงศรีอยุธยาถูกกองทัพพม่าเข้ารื้อเผาทำลายเมือง เมื่อวันที่ ๗ เมษายน พ.ศ. ๒๓๑๐ พระมหากษัตริย์ เชื้อพระวงศ์ ขุนนางและไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินถูกจับเป็นเชลยกลับไปเมืองพม่า ราชอาณาจักรอยุธยาที่เคยรุ่งเรืองที่สุดในภูมิภาคก็ล่มสลายทุกหัวระแหง มีกลุ่มโจรปล้นสะดม มีการรวบรวมซ่องสุมผู้คนตั้งเป็นชุมนุมเพื่อป้องกันตนเองและพวกพ้องอัน ที่จริงสภาวการณ์ดังกล่าวนี้ได้เกิดขึ้นก่อนเวลากรุงศรีอยุธยาจะแตกเสีย อีก เพราะในช่วงเวลานั้นทุกคนต่างตระหนักถึงความล่มสลายของระบบป้องกันตนเอง ของราชอาณาจักรแล้ว ดังจะเห็นภาพได้จากตำนานเรื่องชาวบ้านบางระจันที่รวมตัวกันเพื่อปกป้อง ชุมชนของตนข้าราชการไม่มีความคิดที่จะต่อสู้เพื่อป้องกันกรุงศรีอยุธยา ขุนนางหัวเมืองที่ถูกเรียกเข้ามาป้องกันพระนครก็พยายามหาทางหลีกเลี่ยง เพื่อกลับไปป้องกันบ้านเมืองและครอบครัวของตนที่อยู่ตามหัวเมืองเนื่อง จากทุกคนเห็นว่า พระนครศรีอยุธยาต้องเสียเอกราชอย่างแน่นอน ในช่วงเวลานั้น ทุกคนจึงคิดแต่จะหาทางเอาตัวรอดไว้ก่อนแม้แต่พลเมืองในพระนครศรีอยุธยาที่ถูกกองทัพ พม่าล้อมอยู่จนขาดแคลนเสบียงอาหาร ก็มีอยู่เป็นจำนวนไม่น้อยที่ได้แอบหลบหนีออกจากพระนครเข้าไปอยู่กับกอง ทัพพม่าเพื่อรักษาชีวิตเอาไว้
ด้วยเหตุนี้ เมื่อกรุงศรีอยุธยาแตก พม่าได้เข้าเมืองกวาดต้อนผู้คน และทรัพย์สมบัติกลับไปเมืองพม่าโดยแต่งตั้งให้สุกี้ทหารพม่าเชื้อสายมอญเป็นพระนาย กองอู่ที่กรุงศรีอยุธยา ให้คอยรวบรวมทรัพย์สิน และผู้คนที่อาจมีประโยชน์อยู่บ้างเพื่อส่งกลับไปเมืองพม่า ภายในราชอาณาจักรอยุธยาจึงเกิดการจลาจลวุ่นวายไปทั่ว มีการซ่องสุมผู้คนเพื่อปล้นสะดม และป้องกันตนเองอยู่ทั่วไป แต่หนังสือพระราชพงศาวดารได้เลือกกล่าวเฉพาะที่เป็นชุมนุมใหญ่และมี บทบาทสำคัญต่อมาเพียง ๕ กลุ่มคือ
กลุ่มเจ้า พระฝาง
คือ กลุ่มชาวบ้านที่มีหัวหน้าชื่อ เรือนซึ่งในอดีตเป็นพระภิกษุชั้นราชาคณะของเมืองเหนือเรียกว่า สังฆราชเรือน ได้สึกออกมา และรวบรวมผู้คนซ่องสุมกำลังป้องกันตนเองอยู่ที่เมืองฝางซึ่งเป็นเมืองชายแดนเหนือสุด ตามลำแม่น้ำน่านของกรุงศรีอยุธยา เป็นเมืองที่มีพระธาตุศักดิ์สิทธิ์ที่นับถือกันมาตั้งแต่เมื่อครั้ง เมืองฝางยังเป็นดินแดนของแคว้นสุโขทัยปัจจุบันตั้งอยู่ที่ตำบลผาจุก อำเภอเมือง จังหวัดอุตรดิตถ์
พระบรมราชานุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ที่วงเวียนใหญ่ ธนบุรี
เมือง พิษณุโลก
ซึ่งเคยเป็นหัวเมืองทางเหนือที่สำคัญของราชอาณาจักรอยุธยา และเคยเป็นเมืองสำคัญของแคว้นสุโขทัยมาก่อน เจ้าเมืองพิษณุโลกได้สถาปนาตนขึ้นเป็นพระเจ้าแผ่นดิน และพยายามรวบรวมบ้านเมืองที่เคยเป็นเมืองทางเหนือของกรุงศรีอยุธยาไว้ ด้วยกัน แต่ก็ไม่สามารถทำได้สำเร็จ จึงมีอำนาจอยู่เฉพาะที่เมืองพิษณุโลกเท่านั้น
เมืองพิมาย
มีเจ้าพิมายรวบรวมผู้คนในละแวกเมืองพิมาย ซึ่งเป็นบริเวณที่มีผู้คนมาก เนื่องจากเป็นดินแดนของการตั้งรกรากที่อาศัยมาแต่ดั้งเดิม และเป็นบ้านเมืองที่เจริญมาตั้งแต่สมัยราชอาณาจักรขอมกัมพูชา กรมหมื่นเทพพิพิธ เชื้อพระวงศ์ชั้นสูงของราชสำนักอยุธยา ได้หนีมาอยู่กับเจ้าพิมายด้วย แต่อำนาจทั้งหลายยังคงอยู่ที่เจ้าพิมาย ซึ่งมีฐานกำลังของคนพื้นเมืองพวกเดียวกัน
เมือง นครศรีธรรมราช
เมืองใหญ่บนดินแดนแหลมมลายูของราชอาณาจักรอยุธยาเดิม และเคยเป็นเมืองสำคัญแต่โบราณ ที่ถูกกรุงศรีอยุธยาผนวกดินแดนไว้ ตั้งแต่ก่อนการสถาปนากรุงศรีอยุธยา ปลัดเมืองนครศรีธรรมราชชื่อหนู ตั้งตัวเป็นใหญ่ หัวเมืองอื่นๆ ตั้งแต่ใต้เมืองไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานีลงไป อาทิเช่น เมืองสงขลา เมืองพัทลุง ต่างก็ยอมรับอำนาจของเจ้าเมืองนครศรีธรรมราช (หนู) แต่โดยดี
แผนที่ กรุงธนบุรี
ที่มา : วารสารมหาวิทยาลัยศิลปากร ฉบับพิเศษ พ.ศ. ๒๕๒๕ หน้า ๒๘
เมือง จันทบุรี
ซึ่งตั้งอยู่นอกเขตการรุกรานของกองทัพพม่าที่เข้ามาทำสงครามครั้งนี้ หัวหน้าคือ พระยาตากสิน ซึ่งต่อมาคือ พระเจ้ากรุงธนบุรี หรือที่เรียกกันทั่วไปว่า พระเจ้าตากสินมหาราช ขุนนางหัวเมืองเหนือของกรุงศรีอยุธยาที่ถูกเรียกมาช่วยป้องกันพระนครศรี อยุธยา ได้นำทหารหัวเมืองที่ติดตามมาด้วยกันประมาณ ๕๐๐ กว่าคน ตีฝ่าวงล้อมกองทัพพม่า ที่ปิดล้อมกรุงศรีอยุธยาออกมาได้ และมาตั้งมั่นรวบรวมผู้คนจากบ้านเมืองแถบชายฝั่งทะเลตะวันออก ตั้งแต่จังหวัดระยองลงไป
บ้านเมืองที่แตกแยกตั้งตัวเป็นก๊กเป็นเหล่านี้ แสดงให้เห็นอย่างชัดเจนว่า กรุงศรีอยุธยาที่ถูกพม่าตีแตกนั้น มิใช่แตกแต่เพียงตัวพระนครที่ถูกเผาผลาญย่อยยับอย่างเดียว แต่ระบบที่ยึดโยงบ้านเมืองต่างๆเข้าไว้ในอาณาจักรเป็นอันหนึ่งอันเดียว กันนั้น ก็ได้แตกสลายไปด้วย สภาพของบ้านเมืองในเวลานั้น จึงเป็นดังที่ ศาสตราจารย์ นิธิ เอียวศรีวงศ์ แห่งมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าวไว้ในหนังสือ การเมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี ว่า "...ทุก คนกลับมายืนบนพื้นที่ราบเสมอกัน ไม่มีกำเนิดยศถาบรรดาศักดิ์ หรือศักดินา สำหรับใช้เป็นข้ออ้างในการมีอำนาจเหนือผู้อื่น..."
ก๊กเหล่าที่เป็นอิสระไม่ขึ้นต่อกันเหล่านี้ จึงกลับไปมีสภาพเหมือนกับแว่นแคว้นเมืองเล็กเมืองน้อย ที่ก่อตั้งขึ้นมาใหม่ และออกปล้นสะดมต่อสู้กัน โดยมีลักษณะภายในที่แตกต่างกันออกไป บางก๊กก็มีลักษณะของการรวมตัวโดยใช้อำนาจศักดิ์สิทธิ์เป็นพื้นฐาน บางก๊กมีลักษณะที่ตั้งอยู่บนระบบเดิมภายในที่ยังหลงเหลืออยู่ในท้องถิ่น แม้ว่าก๊กพิมายจะมีเจ้านายราชวงศ์เดิมอยู่ด้วย แต่ก็มิได้มีความหมายของการเป็นมูลฐานแห่งการรวมตัวนั้น กล่าวคือแต่ละหมู่เหล่าที่ตั้งตัวเป็นอิสระนั้น มีลักษณะเพื่อป้องกันตนเองในเบื้องแรก และพัฒนาไปสู่การจัดตั้งอำนาจรัฐใหม่เฉพาะท้องถิ่นของตน ไม่ปรากฏหลักฐานที่แสดงบทบาทหรือพฤติกรรมของก๊กใดเลย ที่ต้องการจะพลิกฟื้นราชอาณาจักรอยุธยาขึ้นมาใหม่ เนื่องจากเห็นว่าได้กลายเป็นเมืองเก่าที่ไร้ประโยชน์แล้ว มีแต่ก๊กที่เมืองจันทบุรีของพระยาตากสินเพียงก๊กเดียวเท่านั้น ที่แสดงเจตนารมณ์อย่างชัดเจนตั้งแต่เริ่มแรกในการที่จะกลับมาพลิกฟื้น พระนครศรีอยุธยาขึ้นใหม่ให้ได้ๆ
ภาพถ่ายมุมสูง บริเวณพระราชวังเดิม กรุงธนบุรี
เมื่อ กองทัพพม่าเข้าล้อมกรุงศรีอยุธยานั้น พระยาตากสินซึ่งเป็นเจ้าเมืองตากถูกเรียกระดมพล ให้เข้ามาป้องกันพระนครศรีอยุธยา ตั้งแต่ พ.ศ. ๒๓๐๘ พระยาตากสินได้สู้รบกับกองทัพพม่า และได้รับชัยชนะหลายครั้ง แต่ดังที่ได้กล่าวแล้ว ถึงความเสื่อมโทรมภายในราชอาณาจักรหลายประการที่ทำให้พระยาตากสินเห็น ว่า กรุงศรีอยุธยาไม่สามารถที่จะรอดพ้นเงื้อมมือกองทัพพม่าอย่างแน่นอน ดังนั้น ก่อนเวลาที่กรุงศรีอยุธยา จะเสียเอกราชให้แก่กองทัพพม่าประมาณ ๓ เดือน พระยาตากสินพร้อมกับนายทหารหัวเมือง ที่ร่วมรบมาด้วยกันจำนวนประมาณ ๕๐๐ คน ได้ยกกำลังตีฝ่าทัพพม่าออกไปทางทิศตะวันออก มุ่งหน้าไปสู่หัวเมืองชายทะเลฝั่งตะวันออก ซึ่งกองกำลังทัพพม่าไม่สามารถเข้าไปรุกรานได้ ในที่สุด เมื่อกรุงศรีอยุธยาเสียแก่กองทัพพม่าแล้ว กอง กำลังของพระยาตากสินก็ยึดเมืองจันทบุรีที่ตั้งตัว เป็นอิสระอยู่ และได้ใช้เมืองจันทบุรีเป็นที่รวบรวม กำลังคนแถบหัวเมืองใกล้เคียง ทั้งโดยวิธีการ เกลี้ยกล่อม และใช้กำลังปราบปราม ในช่วง เวลานั้น มีข้าราชการกรุงศรีอยุธยาได้เข้ามาร่วมด้วย คนสำคัญคือ นายสุดจินดา มหาดเล็ก หุ้มแพร ซึ่งภายหลังคือ สมเด็จกรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ในรัชการที่ ๑ แห่งราชวงศ์จักรี
เมื่อพระยาตากสินสามารถรวบรวมกำลังคน สะสมอาวุธ และต่อเรือ ที่เมืองจันทบุรีได้มากพอแล้ว เมื่อสิ้นฤดูฝน จึงได้ยกกองทัพไปยังกรุงศรีอยุธยา และรบชนะพม่าที่ค่ายโพธิ์สามต้น ในที่สุดก็สามารถเอาชนะกองกำลังพม่าที่มีสุกี้ คุมกำลังอยู่ได้ สุกี้ตายในที่รบ พระยาตากสิน จึงยึดกรุงศรีอยุธยาที่เหลือแต่ซากปรักหักพังคืนมาได้ หลังจากที่ต้องเสียกรุงศรีอยุธยานานถึง ๗ เดือน พระยาตากสินเห็นว่า ยังไม่มีกำลังเพียงพอ ที่จะบูรณะ และรักษาเมืองหลวงเก่าแห่งนี้ได้ จึงรวบรวมผู้คนกลับไปตั้งมั่นที่เมืองธนบุรี
พระยาตากสินทำพิธีปราบดาภิเษกเป็นกษัตริย์ครองกรุงธนบุรี เมื่อวันที่ ๒๘ ธันวาคม พ.ศ. ๒๓๑๑ ขณะมีพระชนมายุได้ ๓๔ พรรษา ทรงพระนามว่า สมเด็จพระศรีสรรเพ็ชญ์ หรือ สมเด็จพระบรมราชาธิราชที่ ๔ อันเป็นการ แสดงเจตนารมณ์สืบพระสมมติวงศ์แห่งกษัตริย์ กรุงศรีอยุธยาโดยพระนาม แต่คนทั่วไปนิยม ขนานพระนามพระองค์ว่า สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรี หรือสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช
พระราชประวัติของสมเด็จพระเจ้าตากสิน มหาราชก่อนเข้ารับราชการนั้น ค่อนข้างคลุมเครือ ส่วนมากที่ทราบกันอยู่นั้น เป็นเรื่องที่เขียนขึ้น ในภายหลังโดยปราศจากหลักฐานใดๆ ทั้งสิ้น ทั้งนี้เพราะการเขียนพระราชประวัติของสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชในสมัย นั้น เพื่อมุ่งเทิดพระเกียรติพระองค์เป็นสำคัญ มิได้มีแนวคิด เพื่อการเสนอข้อเท็จจริงเหมือนเช่นในปัจจุบัน หลักฐานอันเป็นข้อเท็จจริงที่ ศาสตราจารย์ นิธิ เอียวศรีวงศ์ ได้นำเสนอประกอบการวิเคราะห์ ในหนังสือ การ เมืองไทยสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรี นั้น จึงมีเพียงว่า พระองค์มีพระนามเดิมว่า สิน ทรงมีเชื้อสายทางบิดาเป็นจีนแต้จิ๋ว แซ่แต้ ทรงพระราชสมภพ เมื่อ พ.ศ. ๒๒๗๗ ในต้นรัชสมัยพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ
ก่อนเข้ารับราชการ สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชมีอาชีพเป็นพ่อค้าเกวียน คือ มีกองเกวียนบรรทุกสินค้าขึ้นไปแลกเปลี่ยนซื้อขายสินค้า ที่เมืองตาก ซึ่งเป็นเมืองชายเขตขนาดเล็กของกรุงศรีอยุธยา พระองค์อาจจะคุมกองเกวียนติดต่อกับเมืองชายเขตแถบเมืองเหนือ เช่น พิษณุโลก พิชัย ฝาง ด้วย ดังนั้น พระองค์จึงเข้าใจภูมิประเทศ และฤดูกาลของบ้านเมืองในถิ่นนั้นได้เป็น อย่างดี การค้าระหว่างเมืองชายเขตกับส่วนกลาง ที่กรุงศรีอยุธยาช่วยสร้างความมั่งคั่งให้แก่พระองค์ จนทำให้สามารถเป็นที่รู้จักคุ้นเคยกับขุนนาง ชั้นสูงในส่วนกลาง ดังนั้น เมื่อเมืองตากซึ่งเป็น เมืองชายเขตขนาดเล็ก และไม่ค่อยมีความสำคัญ เกี่ยวกับความมั่นคงภายในราชสำนัก ขาดเจ้าเมือง เพราะเจ้าเมืองคนเก่าถึงแก่กรรม เนื่องจากกรุงศรีอยุธยามีระบบขุนนางที่ล้มเหลว พระเจ้าตากสิน ซึ่งเป็นพ่อค้า ที่สามารถเข้าถึงวงในของระบบราชการของกรุงศรีอยุธยาได้ จึงได้รับการแต่งตั้งให้เป็นเจ้าเมืองตาก โดยที่การเป็นเจ้าเมืองตากสามารถอำนวยผลประโยชน์ให้แก่การค้าของพระองค์ ได้
สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชเป็นเจ้าเมืองตากอยู่ได้ไม่นาน ก็เกิดสงครามพม่าล้อมกรุงศรีอยุธยา พระองค์ได้ถูกเรียกตัวเข้ามาช่วยป้องกันพระนคร ในฐานะเจ้าเมืองตาก พระองค์พร้อมกับทหารจำนวน ๕๐๐ คน จึงเข้ามาเป็นกองกำลังป้องกันพระนครอยู่ช่วงเวลาหนึ่ง แต่หลังจากเห็นว่า กรุงศรีอยุธยาคงไม่รอดจากเงื้อมมือกองทัพพม่าแน่นอนแล้ว พระองค์พร้อมไพร่พลคู่พระทัย ทั้ง ๕๐๐ คน ก็ได้ตีฝ่าวงล้อมกองทัพพม่าออกไปตั้งหลัก เพื่อต่อสู้กับพม่าต่อไป
เมื่อได้ปราบดาภิเษกเสวยราชสมบัติแล้ว สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้พยายามสร้างความเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ให้กลับคืนมาสู่ราชอาณาจักรสยามที่ย้ายมาตั้งอยู่ที่กรุงธนบุรี โดยทรงปราบปรามเมืองต่างๆ ให้ยอมรับพระราชอำนาจของพระองค์ ซึ่งบางเมืองต้องใช้กำลัง บางเมืองก็สามารถเกลี้ยกล่อมจนยอมสวามิภักดิ์ จนกระทั่ง พ.ศ. ๒๓๑๓ เมื่อพระองค์สามารถปราบก๊กของเจ้าพระฝางได้เป็นก๊กสุดท้าย ก็สามารถรวบรวมอาณาเขตเดิมของกรุงศรีอยุธยา กลับคืนมาได้ดังเดิม โดยมีศูนย์กลางอยู่ที่กรุง ธนบุรี เมืองหลวงแห่งใหม่ของราชอาณาจักรสยาม
นอกจากการรวมอาณาเขตบ้านเมืองได้ กลับคืนมาเป็นปึกแผ่นดังเดิมแล้ว พระองค์ก็ได้ส่งกองทัพไปปราบปรามเมืองประเทศราชอื่นๆ คือ เขมร และลาว ให้เข้ามาอยู่ในพระราชอำนาจอย่างที่เคยเป็นในสมัยพระนครศรีอยุธยา ยิ่งไปกว่านั้น แคว้นล้านนาที่พระมหากษัตริย์กรุงศรีอยุธยาไม่เคยได้เข้าครอบครองอย่าง ถาวร นอกจากยกทัพไปเอาชนะได้ชั่วคราวเท่านั้น เมื่อยกทัพกลับ เจ้าเมืองทั้งหลายของล้านนาก็กลับเป็นอิสระปกครองตนเองกันต่อไป ในสมัยธนบุรี สมเด็จพระเจ้ากรุงธนบุรีจึงได้ทรงสนับสนุนชาวล้านนาตระกูลหนานทิพย์ช้าง ให้ต่อสู้ขับไล่พม่าออกจากดินแดน ล้านนาจึงเป็นดินแดนที่เข้าร่วมอยู่กับกรุงธนบุรี และกรุงรัตนโกสินทร์ ในลำดับต่อมาอย่างยั่งยืน
ตลอดระยะเวลา ๑๕ ปี แห่งการเสวยราชสมบัติที่กรุงธนบุรีนั้น สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชต้องทรงตรากตรำอย่างมาก ต่อการบริหารราชการแผ่นดินที่เพิ่งฟื้นตัวขึ้นมาใหม่ การที่ทรงมีชาติกำเนิดจากครอบครัวพ่อค้า อีกทั้งเมื่อรับราชการ ก็เป็นเพียงเจ้าเมืองขนาดเล็กชายเขต และได้เข้ามากรุงศรีอยุธยา ก็ต่อเมื่อบ้านเมืองอยู่ในภาวะคับขันแล้ว ดังนั้น เมื่อต้องทรงดำรงพระอิสริยยศเป็นพระมหากษัตริย์ผู้สืบสมมติวงศ์แห่งราช อาณาจักรสยาม จึงสร้างความลำบากพระทัยให้แก่พระองค์อยู่มิใช่น้อย การที่ทรงประสบความสำเร็จจากการรบ หรือการที่ทรงพยายามฟื้นฟูเศรษกิจของบ้านเมือง จนราชสำนักจีนยอมรับการเป็นพระมหาษัตริย์ของพระองค์ และให้มีการติดต่อค้าขายด้วย หรือการที่ทรงเป็นพุทธมามกะอุปถัมภ์พระพุทธศาสนา ก็มิได้ทำให้สถานภาพการเป็นพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรสยามของ พระองค์ มีความสมบูรณ์ได้เลย
เหตุที่เป็นเช่นนี้ เพราะพระองค์ไม่ได้มีเชื้อสายของพระราชวงศ์ หรือขุนนางแห่งราชสำนักกรุงศรีอยุธยา ผู้ที่ช่วยส่งเสริมอำนาจให้แก่พระองค์ จนขึ้นสู่ราชบัลลังก์ได้นั้น ก็ล้วนเป็นทหารและขุนนางหัวเมืองทั้งสิ้น แม้เมื่อภายหลัง จะมีขุนนางจากอดีตราชสำนักส่วนกลางกรุงศรีอยุธยา มาเข้าร่วมกับพระองค์ เพื่อช่วยฟื้นฟูบ้านเมือง และจารีตราชประเพณีทั้งหลายบ้างก็ตาม ระยะเวลาที่ไม่อำนวยก็คงไม่สามารถเสริมสร้างความเป็นสถาบันให้แก่ พระองค์ได้ และพระองค์เองก็อาจมองไม่เห็นความสำคัญในด้านนี้ หรือทรงมองแตกต่างออกไปด้วยก็ได้ ดังจะเห็นได้จากขอบเขตพระราชฐานเล็กๆ ที่พระราชวังเดิมของพระองค์ ท้องพระโรงขนาดเล็ก เป็นอาคารโถงธรรมดา มิได้มียอดปราสาทแสดงความยิ่งใหญ่ แห่งพระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์เหมือนกับกรุงศรีอยุธยา หรือแม้แต่จะเทียบกับกรุงรัตนโกสินทร์เมื่อแรกสถาปนาในภายหลัง พระตำหนักที่ประทับก็เป็นเพียงเก๋งจีนเล็กๆ ทึบ และคับแคบ อีกทั้งพระราชจริยวัตรของพระองค์ ที่ทรงเปิดเผย อาจจะเป็นลักษณะของผู้ที่มาจากครอบครัวชาวจีนที่สมถะก็ได้
ด้วยเหตุนี้ จึงปรากฏหลักฐานที่แสดงให้เห็นความสัมพันธ์ของพระองค์ต่ออาณาประชาราษฎร์ และขุนนางทั้งหลายว่า ทรงประพฤติปฏิบัติเยี่ยงพ่อกับลูก แต่การเป็นพ่อของพระองค์นั้น ทรงเป็นพ่อตามแบบฉบับชาวจีน ที่ลูกจะต้องเชื่อฟังปฏิบัติตามโดยเคร่งครัด ในขณะที่ความเป็นลูกของขุนนางทั้งหลายนั้น มิใช่ลูกอย่างที่เป็นในครอบครัวชาวจีน พฤติกรรมของพระองค์ ที่แตกต่างไปจากราชประเพณีของพระมหากษัตริย์แห่งราชอาณาจักรกรุง ศรีอยุธยา ที่เคยมีมา ในขณะที่พระราชอำนาจแห่งความเป็นสถาบันพระมหากษัตริย์ของพระองค์ยังไม่ สมบูรณ์ ย่อมเป็นความเปราะบางแห่งราชบัลลังก์ ดังจะเห็นได้จากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ในช่วงปลายรัชกาล ที่กล่าวว่า พระองค์ทรงเสียพระสติ ไม่ว่าจะเป็นการสร้างข่าว เพื่อทำลายพระองค์ หรือทรงเป็นเช่นนั้นจริงๆ ก็ตาม แต่มูลเหตุที่มา ย่อมมาจากพฤติกรรมของพระองค์ ที่แตกต่างไปจากขนบธรรมเนียมราชประเพณีของพระมหากษัตริย์ ที่สืบมาแต่ราชสำนักกรุงศรีอยุธยาเป็นสำคัญ
ข่าวเรื่องการวิกลจริตของพระองค์ แพร่ออกมาได้ โดยไม่มีผู้ใดออกมาปกป้องเช่นนี้ แสดงให้เห็นว่า พระองค์ขาดบุคคลที่ใกล้ชิด ซึ่งมีอำนาจ และสามารถไว้ใจได้ แตกต่างจากบุคคลใกล้ชิดของพระมหากษัตริย์ในอดีตที่ผ่านมา จะเป็นขุนนางผู้ใหญ่ ซึ่งส่วนมาก จะเป็นญาติพี่น้องของพระมหากษัตริย์ หรือพระราชินี
ทั้งหมดที่กล่าวมานี้ล้วนเป็นปัจจัยที่ทำให้สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ต้องสูญเสียอำนาจ และถูกปลงพระชนม์ในที่สุด เมื่อ พ.ศ. ๒๓๒๕ ซึ่งถือกันว่า พระองค์ทรงหมดบุญญาธิการแล้ว ตามแนวคิดของคนในสมัยนั้น กรุงธนบุรีที่มีฐานะเป็นเมืองหลวงของราชอาณาจักรสยาม และมีพระมหากษัตริย์เป็นประมุขเพียงพระองค์ เดียวตลอดระยะเวลา ๑๕ ปี จึงได้สิ้นสุดลง
หัวข้อก่อนหน้า
