หีบพระธรรม

            เมื่อพิจารณาข้อความในจารึกปราสาทพระขรรค์ข้างต้นนี้ มีการกล่าวถึงชื่อเมืองบางเมือง ซึ่งนักโบราณคดีเชื่อว่า เป็นเมืองที่อยู่ในเขตของประเทศไทยปัจจุบัน อาทิ เมืองลพบุรี เมืองสุพรรณบุรี เมืองราชบุรี เมืองเพชรบุรี เมืองสิงห์ และเมืองพิมาย นอกจากชื่อเมืองแล้ว ยังมีคำว่า หีบจีน  ซึ่งเป็นหลักฐานสำคัญบ่งบอกให้รู้ว่า ในช่วงเวลาราว พ.ศ. ๑๗๓๔ นั้น จีนรู้จักใช้หีบใส่วัสดุสิ่งของแล้ว และยังได้ให้แบบอย่าง การใช้หีบ แก่ประเทศเพื่อนบ้านอีกด้วย หีบจีนในสมัยนั้นมีรูปลักษณะอย่างไร ไม่อาจทราบได้อย่างถูกต้อง แต่อาจสันนิษฐานได้ว่า ลักษณะรูปทรงของหีบน่าจะเป็นทรงลูกบาศก์ ซึ่งมีขนาดกว้าง แคบ สูง ต่ำ แตกต่างกันไป ตามประโยชน์ใช้สอย และก็น่าจะใช้หีบเป็นที่ใส่หนังสือด้วย เพราะในปัจจุบันยังพบว่ามีหีบใส่คัมภีร์ใบลาน ที่เรียกว่า หีบพระธรรม เป็นหลักฐานให้เห็นอยู่ หากข้อสันนิษฐานนี้เป็นไปได้ หีบใส่หนังสือก็น่าจะใช้กันแล้วตั้งแต่ พ.ศ. ๑๗๓๔ และเมื่อมีการสร้างหอพระไตรปิฎกเพื่อใช้เป็นที่เก็บรักษาคัมภีร์พระไตรปิฎก คัมภีร์เหล่านั้น ก็น่าจะบรรจุอยู่ในหีบ เก็บไว้ในหอพระไตรปิฎกนั่นเอง

หีบพระธรรมรูปทรงแบบหนึ่ง

            แม้ว่าการศึกษาค้นคว้าหาข้อมูลเรื่องตู้จากจารึกต่างๆ จะไม่ปรากฏหลักฐานอย่างชัดเจนก็ตาม แต่หากพิจารณารูปลักษณะของหีบทรงลูกบาศก์ แล้วต่อขาลงมา ๔ ข้าง จะเห็นได้ว่า หีบนั้นมีรูปลักษณะเป็นตู้ไปโดยปริยาย ซึ่งใช้เปิดปิดทางด้านหน้า หากว่าข้อสันนิษฐานนี้เป็นไปได้ ก็อาจจะกำหนดไว้เป็นแนวทาง ในเบื้องต้นว่า การใช้หีบเก็บวัสดุสิ่งของน่าจะมีมาก่อนการใช้ตู้ และในสมัยต่อๆ มา เมื่อมีตู้ใช้แล้ว ก็น่าจะได้มีการดัดแปลงรูปลักษณะของตู้ให้สวยงาม มีองค์ประกอบการตกแต่งประดับเพิ่มเติมมากขึ้น มีรูปทรงแปลกๆ แตกต่างกันออกไปหลายแบบ หลายอย่าง และมีประโยชน์ในทางใช้สอยได้มากยิ่งขึ้น ทำให้ความนิยมในการใช้ตู้มีมากขึ้นเป็นลำดับ

            จากหลักฐานที่บ่งบอกว่า หมู่ชนในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้รู้จักใช้หีบมาแล้วตั้งแต่ประมาณพุทธศตวรรษที่ ๑๘ และแม้ว่า ไม่มีข้อยืนยันว่า มีการใช้ตู้มาแต่เมื่อใด แต่ข้อสันนิษฐานที่กล่าวมาข้างต้นทำให้เชื่อได้ว่า น่าจะไม่ใช่ก่อนพุทธศตวรรษที่ ๑๘ ดังนั้น ในสมัยสุโขทัยซึ่งก่อตั้งขึ้นเป็นอาณาจักรอิสระในปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๘ การใช้หีบหรือตู้ของคนไทยในสมัยนั้น จึงน่าจะได้แบบอย่างสืบต่อมาจากอดีต หรือถ้าได้รับอิทธิพลมาจากจีน ลักษณะรูปทรงของหีบหรือตู้ในสมัยนั้น น่าจะเป็นแบบจีนก็ได้

หีบพระธรรมซึ่งสันนิษฐานว่า แต่เดิมอาจใช้เป็นที่เก็บเสื้อผ้าหรือสิ่งของเครื่องใช้ก็ได้

            การใช้หีบและตู้ในหมู่คนไทยคงจะได้รับความนิยม และใช้สืบต่อกันมา จนถึงสมัยอยุธยา ซึ่งอยู่ระหว่างปลายพุทธศตวรรษที่ ๑๙ - ต้นพุทธศตวรรษที่ ๒๔ ตลอดระยะเวลายาวนานถึง ๔๑๗ ปี สันนิษฐานว่า น่าจะได้มีการดัดแปลงรูปลักษณะของตู้ ให้มีประโยชน์ใช้สอยได้สะดวก และดูงดงามตามอุปนิสัยของคนไทย จนกลายรูปไปเป็นลักษณะของไทยโดยเฉพาะ การเปลี่ยนแปลงดังกล่าว อาจเกิดจากฐานะของผู้ใช้ หากใช้กันอยู่ตามบ้านเรือนทั่วไปของชนชั้นกลาง หรือชนชั้นสามัญ รูปทรง และคุณภาพของตู้ ก็คงจะไม่สวยงามหรูหรามากนัก อาจทำจากไม้ธรรมดา ไม่มีการตกแต่งให้วิจิตรพิสดาร แต่สำหรับชนชั้นสูง และผู้ที่มีฐานะดี ซึ่งนิยมใช้สิ่งของที่งดงาม ทรงคุณค่า หรูหรา ราคาแพง ย่อมต้องการให้มีการตกแต่งอย่างละเอียด ประณีตงดงาม

            ตามคติความเชื่อและประเพณีของคนไทยแต่โบราณ นิยมสร้าง และถวายสิ่งของ ไว้ให้แก่พระพุทธศาสนา เพื่อเป็นพุทธบูชาบ้าง เพื่อสืบอายุพระพุทธศาสนาบ้าง เพื่อให้เกิดอานิสงส์ส่งให้ตนเองได้ไปเกิดบนสวรรค์ ในที่บรมสุข ได้พบพระศรีอารย์ ซึ่งจะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต เพื่อให้ได้บรรลุถึงความเป็นผู้เสวยสุข สำเร็จสมปรารถนาถึงพระนิพพานเป็นที่สุดบ้าง หรือเพื่อเป็นการอุทิศผลบุญกุศลผลทานนั้นๆ ให้แก่ญาติพี่น้อง ครูอาจารย์ บุพการีผู้ล่วงลับไปแล้วบ้าง สิ่งของที่สร้างให้แก่ผู้อื่นก็ดี ถวายแก่พระพุทธศาสนาก็ดี ย่อมนิยมทำให้ดีที่สุด มีคุณค่าที่สุดเท่าที่จะสามารถทำได้ และหากเจาะจงเพื่อพระพุทธศาสนา ก็ยิ่งต้องดีจนสุดวิเศษทีเดียว ดังตัวอย่างคำจารึกปรากฏอยู่ที่ตู้พระธรรมหลายตู้ในหอสมุดแห่งชาติ แต่จะยกตัวอย่างเฉพาะตู้หมายเลข กท. ๑๒๗ ขอบล่างด้านหน้า ความว่า "๏ ตู้ใบนี้ นายแกน แม่หนับ แม่ทองอยู่ สร้างเมื่อพระพุทธศาสนาล่วงแล้ว ๒๔๐๘ พระวัสสา ปีฉลู สัปตศก เป็นเงินตรา ๑ ขอให้เป็นปัจจัยแก่พระนิพพานเถิด" นอกจากจะสร้างสิ่งของถวายแก่พระพุทธศาสนาแล้ว ยังนิยมนำสิ่งของชิ้นสำคัญ หรือชิ้นที่ดีที่สุด ซึ่งผู้เป็นเจ้าของเคยใช้อยู่ เมื่อสิ้นชีวิตแล้ว ทายาทไม่ประสงค์จะเก็บไว้เอง จึงได้นำไปถวายวัด เพื่ออุทิศส่วนกุศล ให้แก่เจ้าของผู้ล่วงลับไปแล้ว สิ่งของดังกล่าวนั้นรวมถึงหีบและตู้ด้วย นักปราชญ์บางท่านได้ตั้งข้อสังเกตไว้ว่า หีบ หรือตู้ ที่ถวายไว้แก่พระพุทธศาสนานั้น แต่เดิมผู้เป็นเจ้าของอาจใช้เป็นที่เก็บเสื้อผ้าหรือสิ่งของเครื่องใช้อื่นๆ ในครัวเรือน เมื่อถวายไว้แก่วัดแล้ว พระสงฆ์อาจใช้เป็นที่เก็บพระธรรมคัมภีร์ และเมื่อกาลเวลาผ่านไป ชื่อที่ใช้เรียกหีบหรือตู้ อาจเปลี่ยนไปเรียกตามสิ่งของที่เก็บว่า หีบพระธรรม หรือตู้พระธรรม ในสมัยต่อมา ตู้ไทยโบราณอย่างที่เรียกว่า ตู้พระธรรม คนทั่วไปอาจเห็นว่า เป็นของสูง มีคุณค่า จึงนิยมสร้างถวายวัดอย่างเดียว และเลิกสร้างสำหรับใช้ในครัวเรือนไปโดยปริยาย