การตกมันของช้าง

            โดยปกติช้างที่มีร่างกายสมบูรณ์ และมีอายุอยู่ในเกณฑ์ผสมพันธุ์ได้ สามารถตกมันได้ทั้งสิ้น ไม่ว่าจะเป็นช้างตัวผู้ หรือตัวเมีย ดังนั้น อายุของช้างที่อยู่ในเกณฑ์ตกมันอยู่ระหว่าง ๒๐ - ๔๐ ปี ช้างเชือกใดมีอาการตกมัน แสดงว่าช้างเชือกนั้น กำลังมีความสมบูรณ์ที่สุด และกำลังมีความต้องการทางเพศอย่างเต็มที่ โดยต่อมที่ขมับทั้ง ๒ ข้าง จะบวมขึ้นขนาดเท่าไข่ไก่จนเห็นได้ ชัด เมื่อต่อมที่ขมับบวมขึ้นแล้ว รูของต่อมซึ่งมีขนาดโตประมาณ ๐.๕ เซนติเมตร ก็จะเปิดกว้างออก มีน้ำเมือกสีขาวข้นไหลออกมา เราเรียกอาการนี้ว่า "ตกมัน" น้ำเมือกหรือมันที่ไหลออกมานี้ มีกลิ่นเหม็นสาบรุนแรงมาก นอกจากอาการต่อมที่ขมับบวม และมีน้ำมันไหลออกมาแล้ว ถ้าช้างที่ตกมันนั้นเป็นช้างตัวผู้ อวัยวะสืบพันธุ์ของมันจะแข็ง มีน้ำปัสสาวะไหลออกมาอย่างกะปริบกะปรอย หรืออาจจะมีน้ำอสุจิไหลออกมาเป็นบางครั้งบางคราวด้วย ในขณะที่ช้างกำลังตกมันนั้น มันจะแสดงอาการดุร้าย และทำร้ายสิ่งที่ขวางหน้าทุกสิ่งทุกอย่าง นอกจากนั้นมันยังมีความจำเสื่อม มันจึงอาจทำร้ายควาญหรือเจ้าของของมันเองด้วย อาการตกมันนี้ ถ้าเกิดกับช้างพังหรือช้างตัวเมีย จะมีความรุนแรง หรือแสดงอาการดุร้ายน้อยกว่าช้างตัวผู้ อาการตกมันจะเป็นอยู่ประมาณ ๒-๓ สัปดาห์ จึงค่อยๆ ทุเลาลง ผู้ที่อยู่ใกล้ชิดกับช้าง มักจะทราบล่วงหน้าว่า ช้างของตนกำลังจะตกมัน โดยสังเกตจากการบวมของต่อมที่ขมับ เมื่อทราบเช่นนี้ เขาจะเปลี่ยนโซ่ล่ามให้ใหญ่ขึ้น แล้วนำช้างไปล่ามไว้ในที่แข็งแรง ต่อจากนั้นก็ก่อไฟไว้รอบๆ ช้าง เพื่อให้ควันไฟช่วยบรรเทา ไม่ให้ช้างตัวอื่นได้กลิ่นน้ำมันของช้างนั้น เพราะช้างที่ไม่ได้ตกมัน เมื่อได้กลิ่นน้ำมันของตัวอื่น ก็จะเข้ามาทำร้าย ช้างที่ตกมันจะสู้ไม่ได้ เนื่องจากถูกมัดไว้ ในระยะที่มัดไว้นั้น คนเลี้ยงจะให้กินอาหารแต่น้อย อาหารที่นิยมให้ช้างตกมัน ได้แก่ ฟักเขียว กล่าวกันว่า ทำให้ช้างมีอารมณ์ดีขึ้น และทำให้ระยะการตกมันของช้างสั้นลง เมื่ออาการต่างๆ เป็นปกติแล้ว ก็นำช้างไปใช้งานได้เช่นเดิม อาการตกมันของช้างนี้ อาจเกิดขึ้นได้ทุกฤดูกาลตลอดปี เท่าที่กล่าวกันว่า ช้างจะตกมันในฤดูหนาวนั้น อาจเป็นเพราะฤดูหนาวเป็นฤดูที่มีอากาศเย็น ช้างกำลังมีความสมบูรณ์ที่สุด และงานทำไม้กำลังเบาลง เพราะใกล้จะเสร็จสิ้นฤดูการทำไม้แล้ว ส่วนในฤดูฝนนั้น เป็นฤดูที่ช้างกำลังทำงานหนัก โอกาสที่จะตกมันจึงมีได้ยาก สำหรับฤดูร้อน เป็นฤดูที่ช้างอ่อนเพลีย ต้องการพักผ่อน จึงไม่ใคร่มีโอกาส ตกมันมากนัก