หอยทากที่หายใจด้วยปอดชนิดที่มีเปลือกหุ้มตัว

            สัตว์ที่มีปอดหายใจ เป็นสัตว์มีกระดูกสันหลังชั้นสูง ซึ่งมีชีวิตอยู่บนบก ได้แก่ สัตว์ครึ่งน้ำครึ่งบก สัตว์เลื้อยคลาน นก และสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนม ในสัตว์ที่ไม่มีกระดูก สันหลังบางชนิด เช่น หอยทาก ก็พบมีอวัยวะที่มีลักษณะแบบถุงแลกเปลี่ยนก๊าซหายใจ อยู่ภายในคล้ายปอดของสัตว์ชั้นสูง แต่ไม่สลับซับซ้อนเท่าในสัตว์ครึ่งน้ำครึ่งบกที่มีหางตลอดชีวิต เช่น ตัวซาลามานเดอร์ พบว่ามีปอดแบบง่ายๆ มีลักษณะเป็นถุงยื่นออกมา จากทางเดินอาหารใกล้ๆ กับบริเวณคอหอย สำหรับปลานั้นนอกจากจะพบว่าส่วนใหญ่ ใช้เหงือกหายใจแล้ว ยังมีปลาโบราณ ที่นอกจากจะมีเหงือกแล้ว ยังมีอวัยวะคล้ายคลึงกับปอดของตัวซาลามานเดอร์ สำหรับหายใจด้วย ปลาพวกนี้ในปัจจุบันยังเหลือให้เห็นน้อยมาก เพียงไม่กี่ชนิด และไม่พบในประเทศไทย มันสามารถใช้ปอดหายใจได้ เมื่อน้ำที่มันอาศัยอยู่แห้ง หรือไม่มีอากาศอยู่ในน้ำเพียงพอ และรอดชีวิตอยู่ได้เป็นเวลานานๆ นักวิทยาศาสตร์ในปัจจุบันหลายท่านเชื่อว่า ปลาพวกนี้เป็นบรรพบุรุษของปลาในยุคปัจจุบัน และสัตว์บก ที่ใช้ปอดหายใจ เพราะปอดของปลาพวกนี้เกิดวิวัฒนาการกลายเป็นถุงลมของปลายุคใหม่ สำหรับทำหน้าที่พยุงตัวให้มันทรงตัวอยู่ในน้ำได้ อาหารอย่างหนึ่งที่คนไทยนิยม รับประทานที่เรียกว่า "กระเพาะปลา" นั้น ความจริงก็คือ ส่วนที่เป็นถุงลมของปลานั้นเอง

ปลามีปอดขณะขดตัวอยู่ในดิน เมื่อเกิดแห้งแล้ง

            นกและสัตว์เลี้ยงลูกด้วยน้ำนมซึ่งเป็นสัตว์ที่มีเลือดอุ่น เพราะร่างกายสามารถปรับอุณหภูมิให้คงที่ได้ ไม่เปลี่ยนแปลงไปตามสิ่งแวดล้อม จำเป็นต้องใช้ออกซิเจนสูงกว่าสัตว์เลือดเย็น เช่น พวกปลา กบ และสัตว์เลื้อยคลาน ซึ่งไม่สามารถปรับอุณหภูมิของร่างกายให้คงที่อยู่ได้ เมื่อสิ่งแวดล้อมเปลี่ยนแปลงไป พวกสัตว์เลือดอุ่นมีการปรับปรุงอวัยวะหายใจ ให้มีประสิทธิภาพในการแลกเปลี่ยนก๊าซหายใจให้ดียิ่งขึ้น ภายในปอดของสัตว์พวกนี้ นอกจากจะมีขนาดใหญ่แล้ว ยังประกอบไปด้วยถุงลมบางๆ เล็กๆ จำนวนมากมาย ถุงบางๆ เหล่านี้เรียกว่า แอลวิโอลัส "alveolus" (พหูพจน์ แอลวิโอไล "alveoli") ในถุงลมเล็กๆ เหล่านี้แต่ละถุง จะมีเส้นเลือดฝอยมาปกคลุมอยู่โดยตลอด ทำให้มีความชุ่มชื้นอยู่ตลอดเวลา ออกซิเจนสามารถที่จะซึมผ่านถุงแอลวิโอไล เข้าสู่เส้นเลือดได้ และขณะเดียวกัน คาร์บอนไดออกไซด์ซึ่งเป็นผลที่เกิดจากการหายใจระดับเซลล์ ก็จะนำมา ที่บริเวณเส้นเลือดฝอย ที่ถุงแอลวิโอไลนี้ และซึมผ่านออกสู่ภายนอกพร้อมกับลมหายใจออก ถ้าเอาถุงแอลวิโอไลทั้งหมดในตัวคนมาแผ่ออกแล้ว จะมีเนื้อที่มากกว่า ๑,๐๐๐ ตาราง เมตร ซึ่งมากกว่าเนื้อที่ทั้งหมดของผิวหนังที่ห่อหุ้มร่างกายหลายเท่า ถุงแอลวิโอลัสแต่ละอัน จะติดต่อถึงกันได้ โดยท่อลมเล็กๆ ภายในปอดที่เรียกว่า บรองคิโอลส์ (bronchioles) ซึ่งก็จะมารวมกันเป็นท่อใหญ่เรียกว่า ขั้วปอด (bronchus) และขั้วปอดทั้งสองข้าง ก็จะมารวมเป็นหลอดลม (trachea) ส่วนต้นของหลอดลมเป็นกล่องเสียง (larynx) ซึ่งภายนอกประกอบด้วย กลุ่มของกระดูกอ่อนที่สลับซับซ้อนห่อหุ้มเอาไว้ ชาวบ้านเรียกส่วนนี้ว่า ลูกกระเดือก ทั้งหลอดลมและขั้วปอดจะมีวงของกระดูกอ่อนบางๆ หุ้มอยู่ เพื่อช่วยเพิ่มความ แข็งแรง เยื่อบุภายในหลอดลมจะมีเซลล์ที่มีขน (cilia) อยู่ด้วย คอยทำหน้าที่ดักสารแปลกปลอม เช่น น้ำมูก หรือควันบุหรี่ ไม่ให้ลงไปสู่ปอดได้ง่าย หลอดลมมีช่องลม (glottis) เปิดติดต่อกับทางเดินอาหารตรงบริเวณคอหอย (pharynx) บนช่องลมนี้พบมี แผ่นเนื้อเยื่อบางๆ คอยทำหน้าที่ปิดช่องลมเรียก เอปิกลอททิส (epiglottis) เอปิกลอททิสนี้จะเปิดขณะที่หายใจเข้า ทำให้อากาศผ่านเข้าสู่หลอดลม และปอด แต่ขณะที่อากาศอยู่ในปอด และมีการแลกเปลี่ยนก๊าซหายใจ หรือขณะที่กลืนอาหาร เอปิกลอททิสจะปิด และจะเปิดอีกที เมื่อปอดหดตัวดันเอาอากาศออกมาตอนหายใจออก การขยายตัวและหดตัวของปอด เพื่อสูดลมหายใจเข้าและออกนั้น ถูกควบคุมโดยกล้ามเนื้อซี่โครงกะบังลม (diaphragm) ซึ่งเป็นแผ่นกล้ามเนื้อ อยู่ทางด้านล่างสุดของปอด และกั้นช่องปอดกับช่อง ท้องให้แยกจากกันขณะที่หายใจเข้า ช่องว่างของส่วนทรวงอกจะเพิ่มมากขึ้น เพราะกล้ามเนื้อกระดูกซี่โครงหดตัว ทำให้กระดูกซี่โครงยกสูงขึ้น เป็นการขยายเนื้อที่ของช่องทรวงอกด้านกว้าง ขณะเดียวกัน ก็จะมีการหดตัวของกล้ามเนื้อกะบังลม ทำให้มีการขยายตัวของช่องทรวงอก ลงมาทางด้านล่าง เป็นผลให้ปอดขยายตัว ทำให้ความดันอากาศในปอด ลดต่ำลงกว่าความดันของอากาศภายนอก อากาศจากภายนอกก็จะเข้ามาแทนที่ได้ ในตอนที่หายใจออก กล้ามเนื้อทั้งสองคืนตัว ทำให้ปริมาตรของช่องว่างในทรวงอกลดน้อยลง ทั้งทางส่วนกว้างและส่วนล่าง ทำให้ปอดบีบตัวดันเอาลมหายใจผ่านออกมาสู่ภายนอก เนื้อปอดเองก็มีความยืดหยุ่นสูง จึงสามารถหดตัวและขยายตัวได้ขณะหายใจ