มัสยิดสำคัญที่ปรากฏในคัมภีร์อัลกุรอานและบันทึกอัลหะดีษ
ในบันทึกอัลหะดีษได้กล่าวถึงความสำคัญของการละหมาดในมัสยิดต่างๆ ไว้ มีความว่า
“การละหมาดหนึ่งในมัสยิดหะรอมนั้นมีผลถึงหนึ่งแสนละหมาด และการละหมาดหนึ่งในมัสยิดของฉันมีผลถึงหนึ่งพันละหมาด และที่บัยตุลมักดิสมีผลถึงห้าร้อยละหมาด”
เมื่อเชื่อมโยงคำกล่าวจากบันทึกอัลหะดีษเข้ากับความสำคัญทางด้านประวัติศาสตร์ มุสลิมจึงให้ความสำคัญกับมัสยิดทั้ง ๓ แห่ง มากกว่ามัสยิดโดยทั่วไป
มัสยิดอัลฮะรอม นครมักกะฮ์ ประเทศซาอุดีอาระเบีย
๑. มัสยิดอัลฮะรอม
มัสยิดอัลฮะรอมตั้งอยู่ที่นครมักกะฮ์ หรือที่คนไทยรู้จักในชื่อ เมกกะ ประเทศซาอุดีอาระเบีย เป็นศูนย์กลางในการปฏิบัติศาสนกิจของมุสลิมทั่วโลก และเป็นสถานที่ตั้งของสิ่งสำคัญต่างๆ เช่น วิหารกะอ์บะฮ์ บ่อน้ำซัมซัม มะกอมอิบรอฮีม รวมทั้งเส้นทางสะแอระหว่างภูเขาศ่อฟากับมัรวะ มัสยิดเป็นอาคารล้อมรอบลานโล่งที่มีวิหารกะอ์บะฮ์เป็นศูนย์กลาง
ในคัมภีร์อัลกุรอานระบุถึงมัสยิดอัลฮะรอมในฐานะที่เป็นบ้านของพระเจ้า และเป็นศูนย์กลางของการแสดงความภักดีต่อพระองค์
“แท้จริงบ้านหลังแรกที่ถูกตั้งขึ้นสำหรับมนุษย์ (เพื่อการอิบาดะฮ์) นั้นคือ บ้านที่มักกะฮ์ (หมายถึง “กะอ์บะฮ์”) โดยเป็นที่ที่ถูกให้มีความจำเริญและเป็นที่แนะนำแก่ประชาชาติทั้งหลาย” (อัลกุรอาน ๓: ๙๖)
เดิมพื้นที่ที่ใช้ปฏิบัติศาสนกิจมีเพียงรอบวิหารกะอ์บะฮ์เท่านั้น ต่อมาจึงมีการสร้างอาคารสำหรับปฏิบัติศาสนกิจล้อมรอบวิหาร และขยายต่อเติมหลายครั้งตามความต้องการที่เพิ่มขึ้น จึงปรากฏร่องรอยของสถาปัตยกรรมจากหลายยุคสมัย ในมโนทัศน์ของมุสลิมถือว่า มัสยิดอัลฮะรอมคือ บ้านของพระเจ้า และเป็นศูนย์กลางกิจกรรมของมุสลิมทั่วโลก จึงเป็นต้นแบบในการสร้างมัสยิดทั่วโลก
มัสยิดอัลนะบะวีย์ นครมะดีนะฮ์ ประเทศซาอุดีอาระเบีย
๒. มัสยิดอัลนะบะวีย์
มัสยิดอัลนะบะวีย์ตั้งอยู่ที่นครมะดีนะฮ์ ประเทศซาอุดีอาระเบีย เป็นมัสยิดที่ท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.) สร้างขึ้นที่นครมะดีนะฮ์ ซึ่งถือว่า เป็นชุมชนมุสลิมแห่งแรก ด้วยรูปแบบที่เรียบง่าย ใช้วัสดุที่หาได้ง่ายในท้องถิ่น เช่น กิ่งอินทผลัม ใบอินทผลัม ดินและโคลน ตัวอาคารติดกับบ้านของท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.) ด้านหน้าหันไปยังด้านทิศกิบละฮ์ โดยมีผังเป็นรูปสี่เหลี่ยม และมีพื้นที่ใช้สอยต่างๆ ล้อมรอบลานกลาง ต่อมา มัสยิดแห่งนี้มีการขยายต่อเติมอีกหลายครั้ง ตามความต้องการ ที่เพิ่มขึ้น ภายในมัสยิดมีสุสานของท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.) และคอลีฟะฮ์ [ผู้นำของประชาชาติอิสลามต่อจากท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.)] ทั้ง ๒ คน คือ ท่านอบูบักร และท่านอุมัร ในมโนทัศน์ของมุสลิมถือว่า มัสยิดอัลนะบะวีย์เป็นมัสยิด ของท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.) จึงเป็นต้นแบบ ในการสร้างมัสยิดทั่วโลก
๓. มัสยิดอัลอักซอ
มัสยิดอัลอักซอตั้งอยู่ที่กรุงเยรูซาเล็ม ประเทศอิสราเอล เป็นศูนย์กลางของการปฏิบัติศาสนกิจของมุสลิมในอดีต ก่อนเปลี่ยนไปเป็นมัสยิดอัลฮะรอม ถือว่า เป็นสถานที่ที่ท่านศาสดามุฮัมมัด (ซ.ล.) เดินทางอิสรออ์ (การเดินทางจากมัสยิดอัลฮะรอมไปยังมัสยิดอัลอักซอ) และเดินทางมิอ์รอจ (การเดินทางจากมัสยิดอัลอักซอขึ้นไปเข้าเฝ้าพระเจ้า ณ ชั้นฟ้าเบื้องบน เพื่อรับโองการในเรื่องการละหมาด) มัสยิดอัลอักซอจึงเป็นมัสยิดที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์เป็นอย่างมาก
มัสยิดอัลอักซอ กรุงเยรูซาเล็ม ประเทศอิสราเอล