ปลาสวยงามที่ออกลูกเป็นตัวมีลักษณะพิเศษคือ ก้านครีบก้นของปลาตัวผู้ จะเปลี่ยนรูปเป็นอวัยวะที่ใช้ในการสืบพันธุ์ ที่เรียกว่า โกโนโพเดียม (gonopodium) โดยตัวผู้จะใช้โกโนโพเดียมสอดเข้าไปในช่องเพศของ ตัวเมีย เพื่อส่งน้ำเชื้อเข้าไปผสมกับไข่ หรือเก็บไว้ในท่อนำไข่เพื่อผสมภายหลัง โดยไข่ที่ได้รับการผสมแล้ว ก็จะฟักเป็นตัว ภายในท้องของแม่ปลา เมื่อปลาตัวเมียได้รับน้ำเชื้อเพียงครั้งเดียว ก็สามารถให้ลูกปลาได้หลายครอก โดยที่ไม่ต้องรับการผสมจากปลาตัวผู้อีกเลย และอาจให้ลูกติดต่อกันถึง ๘ ครอก ปลาในกลุ่มนี้ พบได้ทางด้านตะวันออกของประเทศสหรัฐอเมริกา อเมริกากลาง และทวีปอเมริกาใต้ตามชายฝั่ง จนถึงด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศอาร์เจนตินา โดยอยู่ได้ทั้งน้ำจืดและน้ำกร่อย ปลาที่ออกลูกเป็นตัวจะเก็บตัวอ่อนที่ผสมแล้วไว้ในตัว จนกระทั่งพัฒนาเป็นลูกปลา จึงปล่อยออกสู่น้ำ การพัฒนาของไข่ที่ได้รับการผสมแล้ว จนฟักออกเป็นตัวใช้ระยะเวลาประมาณ ๑ เดือน หลังจากนั้น ลูกปลาจะถูกปล่อยออกมาจากตัวเมียสู่น้ำ ในสภาพที่พร้อมจะดำรงชีวิตอยู่ ในน้ำ ปลาที่ออกลูกเป็นตัวออกลูกไม่ดกเท่าปลาที่วางไข่ในน้ำ เนื่องจากไม่ต้องเผื่อการสูญเสีย ที่ไข่อาจถูกกิน พวกที่ออกลูกครอกใหญ่ๆ อาจมีได้ถึงประมาณ ๑๕๐ ตัว แต่ส่วนใหญ่มีประมาณ ๒๐ - ๕๐ ตัว ปลาตัวเมียในกลุ่มนี้หลายชนิด เช่น ปลาหางนกยูง หรือปลาสอด สามารถเก็บเชื้อตัวผู้ไว้ภายใน และสามารถให้กำเนิดลูกปลาหลายครอก ติดต่อกันเป็นช่วงๆ โดยไม่ต้องผสมพันธุ์ใหม่

            ปลาสวยงามที่วางไข่จะวางไข่ออกมาแล้วฟักออกเป็นตัวในน้ำ ปลาสวยงามกลุ่มนี้ สามารถแบ่งออกเป็นกลุ่มย่อยๆ ตามลักษณะการวางไข่ และการดูแลไข่ ได้แก่ กลุ่มปลาที่วางไข่ โดยปล่อยให้กระจายไปกับมวลน้ำ ปลาในกลุ่มนี้มักวางไข่เป็นจำนวนมาก เพื่อเพิ่มปริมาณลูกปลาให้มีอัตรารอดที่พอเพียง กลุ่มปลาที่ไข่ฝัง ปลากลุ่มนี้วางไข่ฝังไว้ใต้พื้นดินในแหล่งน้ำที่แห้งผากปีละครั้ง ไข่จะฟักออกเป็นตัว เมื่อได้รับน้ำในช่วงฤดูฝน กลุ่มปลาที่วางไข่ในที่มิดชิด ปลากลุ่มนี้จะป้องกันไข่ที่ผสมแล้ว โดยวางไข่ในที่มิดชิด เช่น บริเวณใต้ใบไม้ หรือในโพรงหิน หรือบนใบไม้ของต้นไม้ ที่มีใบห้อยลงมาเหนือผิวน้ำ หรือวัสดุผิวเรียบที่พบในแหล่งน้ำลึก หรือในปลาบางชนิด ตัวผู้มีถุงเก็บไข่ที่ถูกผสมแล้ว กลุ่มปลาอมไข่ ปลาในกลุ่มนี้ จะอมไข่ที่ผสมแล้ว อยู่ในปากและลำคอ เป็นเวลาหลายสัปดาห์จนไข่ฟักออกเป็นตัว กลุ่มปลาที่สร้างรัง ปลาในเขตร้อนสร้างรังหลายรูปแบบ บางชนิดขุดเป็นโพรงที่พื้นดินหรือพื้นทราย บางชนิดสร้างรังโดยก่อหวอดจากฟองอากาศและน้ำลาย ซึ่งอาจเป็นหวอด ที่ลอยอยู่เป็นกลุ่มที่ผิวน้ำ หรือหวอดที่ติดอยู่ใต้ใบไม้ ตามปกติ ปลาตัวผู้จะเป็นผู้สร้างรัง