คุณสมบัติทางชีววิทยา

คุณสมบัติสำคัญทางชีววิทยาที่สนับสนุนว่า ไวรัสเป็นสิ่งมีชีวิต คือ

            ๑. ไวรัสมีกรดนิวคลีอิค ซึ่งการสลับการเรียงตัวของนิวคลีโอไทด์ คือ รหัสชีวิตอยู่ในสภาพของยีน ที่ควบคุมลักษณะทางกรรมพันธุ์
            ๒. ไวรัสผลิตไวรัสใหม่ได้ อาหารที่ใช้เพาะเลี้ยงบัคเตรีใช้เพาะเลี้ยง ไวรัสไม่ได้ นอกจากจะเพาะเลี้ยงในเซลล์ของสิ่งมีชีวิต
            ๓. รหัสชีวิตของไวรัสเมื่อผันแปร ไวรัสก็ผันแปรด้วย
            ๔. ไวรัสถ่ายทอดยีนที่ควบคุมลักษณะทางกรรมพันธุ์แบบอาศัยเพศได้

โดยทั่วไปคำว่า ไวรัส หมายถึง ไวรัสปกติ หรือไวรัสที่สมบูรณ์ (complete  virus, infective virus, virion) อนุภาคของไวรัสมีกรดนิวคลีอิคเป็นแกน พอกหุ้มโดยโปรตีน สามารถจะเข้าไปอยู่ในเซลล์ได้สะดวก กรดนิวคลีอิคของไวรัสอย่างเดียว เป็นไวรัสเปลือย (naked virus, vegetative virus) เมื่ออยู่อิสระ ทำให้กรดนิวคลีอิคของไวรัสสามารถทวีจำนวนแพร่พันธุ์ได้ หากไวรัสเปลือยไม่อยู่อิสระ จะแฝงตัวอยู่กับดีเอ็นเอของเซลล์ ในสภาพโปรไวรัส (provirus) การทวีจำนวนแพร่พันธุ์จึงไม่สามารถอำนวยได้ การสังเคราะห์ไวรัสไม่ครบถ้วน หรือพิการ (incomplete virus, defective virus) ทำให้ไร้ความสามารถที่จะเข้าไปอยู่ในเซลล์อย่างไวรัสปกติ ไวรัสที่ปกติ หรือไวรัสที่สมบูรณ์ อาจจะแบ่งได้อีก ๒ ประเภท

ก. ไวรัสประเภทร้อน (virulent virus, hot virus)

            คือ ไวรัสที่เข้าไปในเซลล์แล้วอยู่ในสภาพไวรัสเปลือย และอยู่อิสระ ต่อมาจะทวีจำนวนผลิตไวรัสที่สมบูรณ์ในสภาพวงชีพเภทะ (lysis) ได้

ข. ไวรัสประเภทเย็น (temperate virus)

            คือ ไวรัสที่เข้าไปในเซลล์แล้ว ไวรัสเปลือยก็จะเปลี่ยนสภาพในลักษณะโปรไวรัสซึ่งไม่มีอิสระแฝงอยู่กับ ดี เอ็น เอ ของเซลล์ ในสภาวะวงชีพเภทนะ (lysogency) ได้ โปรไวรัสในบางกรณี เมื่อกลับสภาพมาเป็นไวรัสเปลือยอิสระอยู่ได้แล้ว จะทวีจำนวนแพร่พันธุ์ให้ไวรัสที่สมบูรณ์ หรืออีกนัยหนึ่งเปลี่ยนจากวงชีพเภทนะเป็นวงชีพเภทะได้


            ไวรัสที่ผันแปรแตกต่างไปจากไวรัสปกติอาจตรวจสอบได้โดยเลี้ยงกับเซลล์ต่างๆ และเปรียบเทียบไวรัสดูโดยตรวจสอบคุณสมบัติทางฟิสิกส์ของไวรัส เช่น ความทนของไวรัสต่อรังสี ความทนของไวรัสต่ออุณหภูมิระดับต่างๆ คุณสมบัติทางเคมีของไวรัส เช่น ความทนของไวรัสต่อสารเคมี คุณสมบัติทางชีววิทยาของไวรัส เช่น ความสามารถในการ สังเคราะห์ไวรัส ความสามารถของไวรัสในการทำลายเซลล์รุนแรงมากน้อยเพียงใด ความสามารถในการสังเคราะห์เอนไซม์ สังเคราะห์แอนติเจน ที่เฉพาะของไวรัส ยีนที่ควบคุมชนิดของเซลล์ที่ไวรัสจะเจริญ ยีนที่ทำให้เกิดการสลายเซลล์ที่เพาะเลี้ยงต่างๆ กัน ฯลฯ


เซลล์ที่ใช้เพาะเลี้ยงไวรัสก็เช่นกัน อาจจะใช้เซลล์ของสิ่งมีชีวิตต่างๆ ชนิด หรือเซลล์ต่างอวัยวะของสิ่งมีชีวิตชนิดเดียวกัน หรือเซลล์ที่ผันแปรจากเซลล์ปกติ โดยเปรียบเทียบความสามารถของไวรัสที่จะแพร่พันธุ์ โดยตรวจสอบดูคุณสมบัติทางฟิสิกส์ ทางเคมี และทางชีววิทยาของไวรัสตามแบบดังกล่าวข้างต้น


            ความรู้เรื่องไวรัสกับเซลล์นั้น ส่วนใหญ่จะได้จากการศึกษาไวรัสบัคเตรี กับบัคเตรี ชนิด อี. โคไล (E. coli) การที่มีการศึกษาไวรัสบัคเตรีกับบัคเตรี อี. โคไล มาก เพราะบัคเตรีชนิดนี้เป็นบัคเตรีที่เราทราบคุณสมบัติทางชีววิทยาอย่างดี