เล่มที่ 9
เรื่องของยา
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
| ยาประเภทต่างๆ การแบ่งยาออกเป็นประเภทนั้น มีวิธีแบ่งหลาย อย่าง เช่น ก. แบ่งตามยุคหรือสมัย ได้แก่ ยาแผนโบราณ หรือยาไทย หรือยาสมุนไพร และยาแผนปัจจุบัน หรือยาฝรั่ง หรือยาเทศ ยาแผนโบราณ คือ ยาที่ได้ใช้กันมาในอดีตเป็นส่วนใหญ่ แต่ในปัจจุบันก็ยังคงมีที่ใช้อยู่บ้าง ต้นตอของยาแผนโบราณได้ จากพืช (พืชวัตถุ) สัตว์ (สัตววัตถุ) และแร่ธาตุ (ธาตุวัตถุ) ซึ่งมีอยู่ตามธรรมชาติ ได้มีการใช้แบบบอกเล่าต่อๆ กันมา ไม่มีการค้นคว้าวิจัยเหมือนอย่างยาแผนปัจจุบัน | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 การต้มยา | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| จากตำราวิชาเภสัชกรรมไทยแผนโบราณ ใน หัวข้อเภสัชวัตถุกล่าวไว้ว่า เภสัชวัตถุประเภทพืช (พืชวัตถุ) ได้จาก ต้น แก่น ใบ หัว เหง้า ราก กระพี้ เนื้อไม้ ยางไม้ เปลือกต้น เปลือกลูก เปลือกเมล็ด ดอกเกสร กิ่ง ก้าน ฯลฯ พืชวัตถุแบ่งเป็น
จากคัมภีร์วิชาเภสัชกรรมไทยแผนโบราณกล่าว ไว้ว่า เภสัชวัตถุประเภทสัตว์ (สัตววัตถุ) ได้ จากสัตว์ทุกชนิด และอวัยวะของสัตว์ทั้งหลาย เช่น ขน หนัง เขา นอ เขี้ยว งา ฟัน กราม ดี หัว เล็บ กีบ กระดูก เนื้อ เอ็น เลือด น้ำมัน มูล ฯลฯ สัตววัตถุแบ่งออกเป็น
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 อวัยวะของสัตว์บางชนิดที่ใช้เป็นยา (สัตววัตถุ) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| จากตำราแพทย์แผนโบราณตอนที่ว่าด้วยเรื่อง เภสัชวัตถุ กล่าวว่า เภสัชวัตถุประเภทธาตุ (ธาตุวัตถุ) ได้แก่ แร่ธาตุต่างๆ ซึ่งเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติหรือสิ่งที่ประกอบขึ้นจากแร่ธาตุ ธาตุวัตถุแบ่งได้เป็น
ยา ยา ยาไทยโบราณ ซึ่งใช้ชื่อ ปริมาณของวัตถุส่วนประกอบ วิธีการผสม และคำอธิบายสรรพคุณตรงตาม ตำรายา ซึ่งรัฐมนตรีประกาศไว้ในราชกิจจานุเบกษา รวม ๑๖ ขนานคือ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 ยาแผนโบราณบรรจุเสร็จ | ยามหานิลแท่งทอง ยาเทพมงคล ยาเขียวหอม ยาประสะกะเพรา ยาเหลืองปิดสมุทร์ ยาอัมฤควาที ยาประสะมะแว้ง ยาตรีหอม ยาจันทน์ลีลา ยาประสะจันทร์แดง ยาหอมอินทจักร์ ยาหอมนวโกฏ ยาวิสัมพยาใหญ่ ยาประสะไพล ยาธาตุบรรจบ ยาประสะกานพลู | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ยาแผนปัจจุบัน คือ ยาที่ใช้กันในปัจจุบัน โดยอาศัยพื้นความ- รู้จากยาแผนโบราณ มีการแยกแก่นยา (ตัวยาสำคัญ) ที่มีในพืช หรือสัตว์ มาทำให้บริสุทธิ์ ตามกรรมวิธีแผน ใหม่ หาสูตรโครงสร้าง และสังเคราะห์เลียนแบบสูตรที่หาได้ ตลอดจนทำการสังเคราะห์ยาขึ้นใหม่ เพื่อให้ได้ยาที่มี คุณภาพดี และมีพิษน้อย ตัวอย่างยาแผนปัจจุบันจากแหล่งต่างๆ มีดังต่อไปนี้
ยา
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 ยาสามัญประจำบ้าน ๔๙ ขนาน | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ข. แบ่งตามตำแหน่งที่ยาออกฤทธิ์ต่อระบบของร่างกาย ได้แก่
เช่น ยาปฏิชีวนะ (ยาฆ่าบัคเตรี ไวรัส เชื้อรา) ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร ยาระงับเชื้อ ยาบีบมดลูก ยาขยายหลอดเลือด (ยาลดความดันโลหิตสูง ยาขยายหลอดเลือดแดงของหัวใจ ยาขยายหลอดเลือดปลายทาง) ยาทำให้หลอดเลือดดำแข็งตัว ยาเร่งการแข็งตัวของเลือด ยารั้งการแข็งตัวของเลือด ยารักษาโรคเบา หวาน ยารักษาโรคภูมิแพ้ ยาขับปัสสาวะ ฯลฯ ง. แบ่งตามวิธีใช้ ยาแผนโบราณ แบ่งการใช้ยาเป็น ๒ ประเภท ได้แก่ ใช้ภายใน คือ ใช้รับประทานเข้าไป หรือมีการกระทำเข้าไปภายในร่างกาย ได้แก่ ใช้รับประทาน ทางปาก ใช้นัดเข้าทางจมูก ใช้สวนทางทวาร และใช้เข้าทางทวารทั้งเก้า ใช้ภายนอก คือ ใช้ภายนอกร่างกาย มิได้ ใช้เข้าไปภายในร่างกาย ได้แก่ ใช้ทาแผล ชะแผล พอกแผล ประคบ ถูนวดชโลม ใช้อาบ และใช้รม ยาแผนปัจจุบัน มีวิธีการใช้ยา ๒ ประเภทเช่น เดียวกัน คือ ยาที่ใช้ภายใน คือ ยาที่ใช้ไปเพื่อหวังผลใน ทางรักษาทั้งตัว ได้แก่ ยากิน และยาฉีด เช่น ยา ปฏิชีวนะ ยาลดไข้ ยาแก้ปวด ยาจำพวกวิตามิน ยา ฉีดเข้าหลอดเลือดดำ ยาฉีดเข้ากล้ามเนื้อ ยาฉีดเข้าใต้ ผิวหนัง ฯลฯ ยาที่ใช้ภายนอก คือ ยาที่ใช้เพื่อหวังผลใน การรักษาเฉพาะที่ ได้แก่ ยาทา (ยาน้ำ ครีม ขี้ผึ้ง) ยาหยอด ยาดม ยาชำระล้างบาดแผล ฯลฯ เช่น ยาทา รักษาโรคผิวหนัง ยาผงโรยแผล ยาหยอดหู จมูก หรือ ตา ฯลฯ แต่การใช้ยาบางวิธีอาจให้ผลตรงข้ามกับที่กล่าว มาแล้วได้ เช่น ยาอม อาจให้ผลเฉพาะที่ (แก้เจ็บคอ คอแห้ง และมีการระคาย) หรือให้ผลแบบยาใช้ภายใน (ยาพวก ฮอร์โมน ยาขยายหลอดเลือดหัวใจ) ยากิน อาจให้ผลเฉพาะที่ได้ เช่น ยาแก้ท้องเดิน ยาพวกนี้มักไม่มีการดูดซึม หรือดูดซึมน้อยมาก ยาใช้สูดดมหรือยารมจมูก อาจให้ผลเฉพาะที่ (จมูกโล่ง ยาฆ่าเชื้อเฉพาะที่) หรือให้ผลแบบยาใช้ภาย ใน (ขยายหลอดเลือดหัวใจ ขยายหลอดลม) ยาเหน็บ (ช่องคลอด ทวารหนัก ทวารเบา) อาจให้ผลเฉพาะที่ (รักษาโรคของช่องคลอด ทวารหนัก ทวารเบา) หรือให้ผลแบบยาใช้ภายใน (ยาแก้ปวด ยา ลดไข้)
ยาทา อาจให้ผลเฉพาะที่ (แก้โรคผิวหนัง ฆ่า เชื้อโรคเฉพาะที่) หรือให้ผลแบบยาใช้ภายใน (ขยาย หลอดเลือดหัวใจ แก้ปวดเมื่อย) ยาฉีด อาจให้ผลเฉพาะที่ (ยาชาเฉพาะที่ ยา ฉีดเข้าข้อ) หรือให้ผลแบบยาใช้ภายใน (แก้ปวดจาก การหดเกร็งของกล้ามเนื้อเรียบ ลดไข้ ยาฆ่าเชื้อโรค) การแบ่งยาตามวิธีใช้ยังอาจแบ่งเป็น ยากิน ยาฉีด ยาทา ยาทาถูนวด ยาดม ยาอม ยาอมกลั้วคอ ยาฝัง ใต้ผิวหนัง ยาหยอด ยาล้างแผลหรือโพรงต่างๆ ของร่างกาย ยาเหน็บ ยาสวน ฯลฯ จ. แบ่งตามรูปลักษณะของยา ยาที่มีลักษณะเป็นของเหลว ได้แก่ ยาน้ำ ได้แก่ ยาที่ใช้กิน เช่น ยาน้ำผสม (ยา หลายอย่างละลายน้ำ) ยาที่มีแอลกอฮอล์ปน (มีน้ำมัน หอมระเหยด้วย) ยาที่ใช้ฉีด (ยาฉีดเข้าใต้ผิวหนัง เข้ากล้ามเนื้อ เข้าหลอดเลือดดำ เข้าข้อต่างๆ) ยาที่ใช้ภายนอก (ยาทา ยาดม ยาหยอด ยาล้างแผลหรือโพรงต่างๆ ของร่างกาย) ยาน้ำสกัด ได้แก่ ยาที่ได้จากการใช้แอลกอฮอล์ สกัดจากพืช ยาพวกนี้มักมีแอลกอฮอล์อยู่ด้วย ยาชง ได้แก่ ยาที่ได้จากการเอาใบยาแช่ในน้ำเดือดเช่นเดียวกับการชงชา | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
 ยาชง | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ยาที่มีลักษณะเป็นของแข็ง ได้แก่ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ยาผง อาจเป็นผงตามธรรมดา เช่น ยาผงใช้ โรยแผล ยากินแก้โรคกระเพาะ หรือเติมสารบางอย่าง ให้มีรสดีขึ้นก็ได้ เช่น ยาฟองฟู่ คือ ยาที่มีโซเดียมไบคาร์บอเนตกับกรดทาร์ทาริก หรือกรดซิตริก ยานี้ต้องผสมน้ำก่อนกิน และต้องรอให้หมดฟองคาร์บอนไดออกไซด์ ก่อนจึงกินได้ |  ยาผง |
| ยาแคปซูล (ยาหลอด) อาจเป็นยาแคปซูลธรรมดา ซึ่งทำด้วยเจละตินแข็ง ภายในบรรจุยาผง เช่น ยาปฏิชีวนะ หรือยาแคปซูลที่เคลือบด้วยเซลลูโลส แอซิดทาร์เทรต เพื่อให้แคปซูลไปแตกที่ลำไส้ ยาแคปซูลบางอย่างบรรจุยาผงชนิดเม็ดเล็กๆ เพื่อให้ฤทธิ์ยาอยู่นานขึ้น เรียกแคปซูลชนิดนี้ว่า สแปนซูล (ยาแคปซูล บางชนิดทำด้วยเจละตินอ่อน มีลักษณะยืดหยุ่น ภายใน บรรจุน้ำมันไว้ เช่น น้ำมันตับปลา) ยาเม็ดอัด (แทเบลต) อาจเป็นยาเม็ดธรรมดา ประกอบด้วยตัวยาอย่างเดียว เช่น ยาลดไข้ ยาแก้ปวด ยาเม็ดเป็นชั้นๆ ประกอบด้วยตัวยาหลายอย่าง เช่น ยา ช่วยย่อยอาหาร ยาเม็ดทำเป็นชั้นๆ มีตัวยาที่ออกฤทธิ์ เร็วช้าต่างกัน เพื่อใช้ยาออกฤทธิ์อยู่นาน ยาเม็ดมีรูอยู่ ตรงกลางคล้ายชูชีพ (ยาอม) ยาเม็ดอัดอาจมีรูปต่างๆ กัน เช่น รูปกลม รูปกระสวย รูปสามเหลี่ยม สี่เหลี่ยม ห้าเหลี่ยม หกเหลี่ยม ฯลฯ | |
 ยาเม็ดอัด และยาแคปซูล | |
| ยาเม็ดเคลือบ คือ ยาเม็ดอัดที่นำมาเคลือบด้วยสี หรือสารบางอย่าง เพื่อให้มีสีสวย กินง่าย เพราะมีรสดี ไม่ขม หรือเพื่อให้ยาไปแตกที่ลำไส้ ยาเม็ดกลม (ยาลูกกลอน) ได้แก่ การเอายาผง มาผสมกับสารอื่นที่ช่วยยึด (น้ำผึ้ง น้ำเชื่อม) แล้วนวด ให้เข้ากัน ปั้นเป็นเม็ดกลม (ยาไทยโบราณมักมีรูปยานี้มากเหมือนกัน นอกจากยาผง และยาเม็ดอัด) บางคราวมีการเคลือบยาเม็ดกลม เพื่อเหตุผลเช่นเดียวกับยาเม็ดเคลือบ | |
หัวข้อก่อนหน้า
