ในคริสต์ศตวรรษที่ ๑๙ เป็นยุคเริ่มต้นของการตื่นตัวเรื่องจิตไร้สำนึก (unconscious) จ็อง มาร์แตง ชาร์โกต์ (Jean Martin Charcot, ค.ศ. ๑๘๒๕-๑๘๙๓) ประสาทแพทย์ชาวฝรั่งเศส ศึกษาสาเหตุของโรคฮิสทีเรียอย่างลึกซึ้ง ลูกศิษย์ของเขาคนหนึ่ง คือ ซิกมันด์ ฟรอยด์ (Sigmund Freud, ค.ศ. ๑๘๕๖-๑๙๓๙) ได้เป็นผู้วางรากฐานทฤษฎีจิตวิเคราะห์ (psychoanalysis) แรกเริ่ม เขาเป็นประสาทแพทย์ชาวออสเตรีย แต่ภายหลังหันมาสนใจเรื่องจิตใจ และใช้วิธีสะกดจิตรักษาผู้ป่วยฮิสทีเรีย เขาพบว่า ผู้ป่วยส่วนมากจะกดเก็บความต้องการอันไม่เป็นที่ยอมรับ (unacceptable wishes) ไว้ในจิตไร้สำนึก เขาค้นพบทฤษฎีของจิตกลไก หรือกลวิธาน (mental or defense mechanisms) ซึ่งเป็นรากฐานส่วนหนึ่งของทฤษฎีจิตวิเคราะห์ ต่อมาเขาเลิกใช้วิธี สะกดจิต และใช้วิธีปล่อยให้ผู้ป่วยพูดสิ่งที่ผู้ป่วยคิดออกมาได้เองตามใจชอบ ทำให้เขานึกถึงเรื่องอื่นๆ ได้ติดต่อกันไปอย่างเสรี (free association) เขาได้ศึกษาค้นคว้าเทคนิคในการทำจิตบำบัด (Psychotherapy) ในทฤษฎี ลิบิโด (libido) ซึ่งเป็นแก่นของจิตวิเคราะห์