๒. การเกิดพรรคการเมืองสมัยแรก

            ภายหลังสงครามโลกครั้งที่ ๒ เมื่อบรรยากาศทางการเมืองของไทย เป็นประชาธิปไตยมากขึ้น และมีการร่างรัฐธรรมนูญ ที่ให้สิทธิเสรีภาพทางการเมืองอย่างกว้างขวางแก่ประชาชน พรรคการเมืองไทยยุคแรกจึงก่อตัวขึ้น โดยมีพรรคก้าวหน้าเป็นพรรคแรกที่จัดตั้งขึ้น ในปลาย พ.ศ. ๒๔๘๘ หลังจากนั้นพรรคต่างๆ อีกหลายพรรคก็เกิดขึ้นตามมา อาทิ พรรคสหชีพ พรรคแนวร่วมรัฐธรรมนูญ พรรคประชาธิปัตย์ และพรรคประชาชน พรรคการเมืองดังกล่าวเรียกได้ว่า เป็นพรรคที่ก่อตัวขึ้นในสภา เพราะพรรคการเมืองเหล่านี้ เกิดจากการรวมตัวของกลุ่มนักการเมืองในรัฐสภา ในขณะนั้นเป็นหลัก เช่น พรรคสหชีพ ก่อตั้งโดยกลุ่มสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร ที่สนับสนุนแนวคิดของ นายปรีดี  พนมยงค์ พรรคแนวร่วมรัฐธรรมนูญ ก่อตั้งโดยกลุ่มสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทสอง ที่มี พลเรือตรี ถวัลย์  ธำรงนาวาสวัสดิ เป็นผู้นำ และพรรคประชาธิปัตย์ที่เกิดจากการรวมตัว ของนักการเมืองคนสำคัญ อาทิ นายควง   อภัยวงศ์ หม่อมราชวงศ์เสนีย์  ปราโมช  หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์  ปราโมช และนายเลียง ไชยกาล เพื่อทำหน้าที่เป็นฝ่ายค้าน ในรัฐสภา พรรคการเมืองในสมัยนั้น ดำเนินกิจกรรมทางการเมืองของตนเองได้อย่างเสรี โดยอาศัยบทบัญญัติของรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. ๒๔๘๙ ที่ให้เสรีภาพแก่ประชาชนในการ ตั้งพรรคการเมือง แต่ไม่มีฐานะเป็นนิติบุคคล และไม่มีสินทรัพย์ของตนเองตามกฎหมาย ทั้งนี้ เพราะยังไม่มีกฎหมายพรรคการเมืองที่ออกมารองรับสถานภาพของพรรคเหล่านี้

            หลังจากการก่อตัวขึ้นมาได้เพียงไม่กี่ปี พรรคการเมืองไทยเริ่มเผชิญกับปัญหาความอยู่รอดเป็นครั้งแรก เมื่อทหารกลุ่มหนึ่ง ที่เรียกตัวเองว่า คณะรัฐประหาร ได้ยึดอำนาจใน พ.ศ. ๒๔๙๐ การเปลี่ยนแปลงทางการเมืองที่เกิดขึ้น มีผลให้กิจกรรมทางการเมืองของพรรคต่างๆ หยุดชะงักไปบ้าง แต่ยังไม่ได้ทำให้พรรคการเมืองไทยในสมัยแรก ต้องยุบเลิกไปทั้งหมด หลายพรรคที่ไม่ต่อต้านฝ่ายทหาร หรือร่วมมือกับฝ่ายทหาร ยังคงแสดงบทบาทอยู่ในรัฐสภาได้ โดยที่บางพรรค เช่น พรรคประชาธิปัตย์ มีโอกาสเข้าไปจัดตั้งรัฐบาลขึ้นปกครองประเทศในระยะสั้นๆ อีกด้วย และในช่วงเวลานั้น ยังมีการจัดตั้งพรรคการเมืองใหม่ๆ ขึ้นมาสนับสนุนผู้นำทางทหารอีกหลายพรรค เช่น พรรคธรรมาธิปัตย์ พรรคชาติสังคมประชาธิปไตย สำหรับพรรคการเมืองที่สนับสนุนรัฐบาลเดิม คือ พรรคสหชีพ และพรรคแนวร่วมรัฐธรรมนูญ ต้องเผชิญกับการคุกคามอย่างต่อเนื่อง ของคณะรัฐประหาร จนทั้งสองพรรคต้องยุบเลิกไปในที่สุด