มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน

องค์การอนามัยโลกได้ให้คำจำกัดความของโรคติดเชื้ออุบัติใหม่ว่า หมายถึง โรคที่เกิดจากเชื้อชนิดใหม่ๆ ที่มีรายงานผู้ป่วยเพิ่มขึ้นในระยะประมาณ ๒๐ ปีที่ผ่านมา หรือโรคติดเชื้อที่มีแนวโน้มที่จะพบมากขึ้นในอนาคตอันใกล้ โรคติดเชื้ออุบัติซ้ำ หมายถึง โรคติดเชื้อที่เคยแพร่ระบาดในอดีต และสงบไปแล้วเป็นเวลานานหลายปี แต่กลับมาระบาดขึ้นอีก

การไปพักแรมในป่าทำให้ติดเชื้อจากการถูกเห็บในป่ากัด

โรคติดเชื้อทั้งสองประเภท เกิดจากเชื้อ ๕ กลุ่ม คือ เชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา เชื้อปรสิต เชื้อไวรัส และพรีออน โรคส่วนใหญ่เกิดจากเชื้อแบคทีเรีย และเชื้อไวรัส เช่น โรคอุจจาระร่วง ตาอักเสบ วัณโรคดื้อยา ไข้ไทฟอยด์ดื้อยา โรคเท้าช้าง ไข้เลือดออก ไข้สมองอักเสบ ไข้หวัดใหญ่ ตับอักเสบ ผู้ที่เป็นโรคชื่อเดียวกันอาจได้รับเชื้อโรคต่างกัน เช่น โรคอุจจาระร่วง อาจเกิดจากเชื้อแบคทีเรีย ชื่อ Campylobacter jejuni หรือเกิดจากเชื้อไวรัส Rotavirus และจากเชื้ออีกหลายๆชนิด

ปัจจัยที่ทำให้เกิดโรคติดเชื้ออุบัติใหม่และอุบัติซ้ำมีหลากหลาย ดังต่อไปนี้
- การเปลี่ยนแปลงในวิถีการดำรงชีวิต
- การจัดการที่อยู่อาศัย เช่น การใช้เครื่องปรับอากาศในอาคาร ทำให้มีโรคลีเจียนแนร์ หรือโรคสหายสงคราม
- การที่พ่อแม่ออกไปทำงานนอกบ้าน และต้องนำลูกไปฝากเลี้ยง ทำให้เด็กอยู่ด้วยกันเป็นหมู่มาก อาจทำให้เกิดโรคอุจจาระร่วง และโรคติดเชื้อระบบหายใจได้ง่าย
- การบริโภคอาหารที่สุกๆ ดิบๆ อาหารปรุงดิบ หรืออาหารกระป๋อง ทำให้เกิดโรคอาหารเป็นพิษ โรคลำไส้อักเสบ
- การวางแผนครอบครัว การใช้ยาคุมกำเนิด ทำให้มีเพศสัมพันธ์ ตั้งแต่อายุยังน้อย และมีแนวโน้มที่จะเกิดการสำส่อน ทำให้เกิดการแพร่กระจายของโรคทางเพศสัมพันธ์ และทำให้เชื้อโรคดื้อยา
- การเปลี่ยนแปลงในการปฏิบัติเพศสัมพันธ์ เช่น รักร่วมเพศ รักสองเพศ การใช้ปากในการร่วมเพศ ทำให้มีการแพร่ของเชื้อเอชไอวี อันเป็นต้นเหตุของโรคเอดส์
- การไปพักแรม การเดินป่า อาจถูกเห็บในป่ากัด ทำให้ติดเชื้อ
- การใช้ยาเสพย์ติด โดยการใช้เข็มฉีดยาร่วมกัน ทำให้มีการแพร่ของเชื้อเอชไอวี เชื้อตับอักเสบบี
- การใช้ผ้าอนามัยชนิดสอดใส่และซับได้ดี (Tampon)
- การอาบน้ำในอ่างน้ำร้อน การเล่นน้ำในแหล่งน้ำอุ่นๆ ในปัจจุบัน

นอกจากนี้ ก็เกิดจากการใช้เทคโนโลยีของการรักษา ซึ่งมีผลดีต่อการรักษาโรคนั้นๆ แต่มีผลกระทบทำให้เกิดโรคอื่นได้ เช่น การผ่าตัดปลูกถ่ายอวัยวะ ต้องใช้สารบางประเภท ซึ่งทำให้เกิดภูมิคุ้มกันต่ำ ติดเชื้อได้ง่าย การวินิจฉัยโรคใหม่ ๆ ทำให้มีหัตถการทะลุทะลวง เป็นพาหะนำเชื้อโรคใหม่ๆ การใช้ยาไม่ถูกต้อง หรือไม่ครบขนาด ทำให้เชื้อโรคดื้อยา และการไม่ฉีดวัคซีน เพราะเห็นว่า ไม่ค่อยมีโรคนั้นแล้ว

ปัญหาสิ่งแวดล้อม เช่น การใช้สารเคมี ความแห้งแล้ง ภัยธรรมชาติ การตัดไม้ทำลายป่า ทำให้มีการนำโรคจากแหล่งเดิ มไปสู่แหล่งใหม่ ที่เคยปลอดโรค เช่น คนตัดไม้ทำลายป่า และปลูกป่าใหม่ ทำให้คนอยู่ใกล้ป่า และติดโรคได้หลายโรค (เช่น โรคลายม์ โรคริกเก็ตเซีย)

นอกจากนี้ก็มีสาเหตุอื่นๆ เช่น การทำอุตสาหกรรมผลิต และจำหน่ายอาหาร ซึ่งมีการระบาดของโรคต่างๆ ได้ง่าย การค้าขายระดับสากล หรือการนำสัตว์จากแหล่งหนึ่ง ไปสู่อีกแหล่งหนึ่ง (ทำให้มีการแพร่ระบาดโรค จากแหล่งหนึ่งไปยังแหล่งอื่นๆ เช่น การนำลิงจากฟิลิปปินส์ ไปยังสหรัฐอเมริกา ทำให้มีการอุบัติของเชื้อไวรัสอีโบลา เรสตัน) การมีศึกสงคราม และความขัดแย้งต่างๆ ที่ทำให้มีการเคลี่อนย้ายเป็นขบวนใหญ่ ทำให้มีการนำโรคจากถิ่นหนึ่ง ไปสู่อีกถิ่นหนึ่ง เช่น โรคหัดเยอรมัน

ปัจจัยต่างๆ ที่ทำให้เกิดโรคนั้น บางอย่างเราสามารถหลีกเลี่ยง หรือป้องกันด้วยตนเองได้ ก็ควรจะกระทำ นอกจากนี้ ควรช่วยกันแนะนำ รวมทั้งร่วมมือกันในการป้องกันการเกิดโรคทั้งสองประเภท