เล่มที่ 2
เวลา
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
การวัดหาละติจูด
ละติจูดของจุดใดจุดหนึ่งนั้นหาได้โดยอาศัยหลักการง่ายๆ คือ ใกล้แกนโลก ซึ่งขยายออกไปทางเหนือ มีดาวดวงหนึ่งชื่อ โพลาริส (Polaris) ถ้าใครอยู่ที่ขั้วโลกเหนือ จะเห็นดาวดวงนี้อยู่ใกล้ตรงศรีษะขึ้นไป ถ้าอยู่ที่เส้นศูนย์สูตร จะเห็นอยู่ที่ขอบฟ้าใกล้ระดับตา เราอาจคิดไปว่าดางดวงนั้นควรจะอยู่ต่ำกว่าระดับตา
เพราะอยู่ในแนวเส้นต่ำกว่าที่เรายืนประมาณ ๖,๔๐๐ กิโลเมตร แต่ระยะจากโลกถึงดาวไกลมากมาย เปรียบกับรีศมีของโลก เส้นต่างๆ จากที่ต่างๆ บน โลกจะเห็นขนานกันไปหมด
แผนภาพแสดงหลักการวัดหาละติจูด
สมมุติว่าผู้วัดอยู่ที่ ก ระยะเศษหนึ่งส่วนสามของ ระยะระหว่างเส้นศูนย์สูตรกับขั้นโลกเหนือ เขาเห็น เส้น ขค เป็นเส้นราบ และเห็นดาวอยู่สูงจากขอบฟ้า หนึ่งในสามส่วนของระยะจากขอบฟ้าถึงจุดตรงศีรษะ จุดที่อยู่ในเส้นตรงดิ่งจากศีรษะขึ้นไปเรียกว่า จุดเหนือ ศีรษะ หรือเซนิท (zenith) จะเห็นได้ว่าละติจูดของ จุดใดก็เท่ากับความสูงของโพลาริสจากขอบฟ้า (ทั้งนี้ สันนิษฐานให้ดาวนั้น อยู่ตรงจุดแกนโลกขยายออก ไปทางเหนือ ซึ่งตามความเป็นจริงแล้ว ดาวนั้นอยู่ห่าง จากจุดนั้นประมาณ ๑ องศา และก็มีวิธีคำนวณให้ ละเอียดได้สำหรับการหาละติจูดที่แม่นยำจากการวัด ดาวโพลาริสไม่ว่าเวลาใด) ผู้ที่เดินทางไปทางใต้ จะเห็น ดาวนี้อยู่เหนือขอบฟ้าต่ำลงไป และถ้าเดินทางไป ทางใต้มากขึ้นๆ โพลาริสจะอยู่ต่ำลงไปทุกที จนในที่สุดแลไม่เห็น จะเห็นหมู่ดาวกางเขนใต้แทน
หากอยู่ในทะเลสามารถวัดละติจูดได้ โดยวัดความสูงของดวงอาทิตย์เวลาเที่ยง ซึ่งเป็นวิธีที่สะดวก เพราะดวงอาทิตย์สว่าง และวัดได้ง่าย ใช้เครื่องวัดที่เรียกว่า เซกซ์แทนต์ (sextant) ระยะจากขั้วฟ้าของดวงอาทิตย์เปลี่ยนแปลงตลอดทั้งปี มีบอกไว้ทุกวัน ในหนังสือ ซึ่งเรียกกันว่า ปฏิทินการเดินเรือ (nautical almanac) ดังนั้น เมื่อทำการวัดความสูง ของดวงอาทิตย์ ต้องมีการคำนวณการเปลี่ยนแปลงความสูง ตามเวลาที่บอกไว้ในปฏิทินการเดินเรือ ก็จะได้ละติจูดของเรือ โดยการคำนวณหาความสูงของขั้วฟ้า บางครั้งบางคราวเขาก็ใช้วัดดาวหาละติจูด ถ้าดาวอยู่หนึ่งในสามส่วน นับจากขอบฟ้าไปถึงเซนิท จุดที่ทำการวัดจะอยู่ หนึ่งในสามส่วนจากเส้นศูนย์สูตรไปถึงขั้วโลก ที่กล่าวว่า ใช้วัดโพลาริสได้ หมายถึงวัดถึงขั้วฟ้า หรือถึงจุดซึ่งแกนโลกขยายออกไปทางเหนือ ในซีกโลกใต้ การหาละติจูดก็ทำได้ทำนองเดียวกันกับในซีกโลกเหนือ (ผลการวัดหาละติจูดดังได้กล่าวมาแล้วนี้ เป็น ละติจูดทางดาราศาสตร์ แท้จริงยังมีละติจูดชนิดอื่นๆ อีก ซึ่งแตกต่างกันกับละติจูดทางดาราศาสตร์ เนื่องจากสัณฐานของโลกไม่กลมทีเดียว และมีการดึงดูด เฉพาะบริเวณที่ทำการวัดด้วย แต่การวัดหาละติจูด ซึ่งได้กล่าวมาแล้วข้างต้นนั้น ใช้กันในตำราทั่วไป ทั้งในการทำแผนที่บก และทะเล จึงนับเป็นวิธีหา ละติจูดวิธีเดียวที่ใช้ในการเดินเรือ ถ้าสันนิษฐานว่า โลกเป็นทรงกลมเอกพันธ์)
ละติจูดของจุดใดจุดหนึ่งนั้นหาได้โดยอาศัยหลักการง่ายๆ คือ ใกล้แกนโลก ซึ่งขยายออกไปทางเหนือ มีดาวดวงหนึ่งชื่อ โพลาริส (Polaris) ถ้าใครอยู่ที่ขั้วโลกเหนือ จะเห็นดาวดวงนี้อยู่ใกล้ตรงศรีษะขึ้นไป ถ้าอยู่ที่เส้นศูนย์สูตร จะเห็นอยู่ที่ขอบฟ้าใกล้ระดับตา เราอาจคิดไปว่าดางดวงนั้นควรจะอยู่ต่ำกว่าระดับตา
เพราะอยู่ในแนวเส้นต่ำกว่าที่เรายืนประมาณ ๖,๔๐๐ กิโลเมตร แต่ระยะจากโลกถึงดาวไกลมากมาย เปรียบกับรีศมีของโลก เส้นต่างๆ จากที่ต่างๆ บน โลกจะเห็นขนานกันไปหมด
แผนภาพแสดงหลักการวัดหาละติจูด
สมมุติว่าผู้วัดอยู่ที่ ก ระยะเศษหนึ่งส่วนสามของ ระยะระหว่างเส้นศูนย์สูตรกับขั้นโลกเหนือ เขาเห็น เส้น ขค เป็นเส้นราบ และเห็นดาวอยู่สูงจากขอบฟ้า หนึ่งในสามส่วนของระยะจากขอบฟ้าถึงจุดตรงศีรษะ จุดที่อยู่ในเส้นตรงดิ่งจากศีรษะขึ้นไปเรียกว่า จุดเหนือ ศีรษะ หรือเซนิท (zenith) จะเห็นได้ว่าละติจูดของ จุดใดก็เท่ากับความสูงของโพลาริสจากขอบฟ้า (ทั้งนี้ สันนิษฐานให้ดาวนั้น อยู่ตรงจุดแกนโลกขยายออก ไปทางเหนือ ซึ่งตามความเป็นจริงแล้ว ดาวนั้นอยู่ห่าง จากจุดนั้นประมาณ ๑ องศา และก็มีวิธีคำนวณให้ ละเอียดได้สำหรับการหาละติจูดที่แม่นยำจากการวัด ดาวโพลาริสไม่ว่าเวลาใด) ผู้ที่เดินทางไปทางใต้ จะเห็น ดาวนี้อยู่เหนือขอบฟ้าต่ำลงไป และถ้าเดินทางไป ทางใต้มากขึ้นๆ โพลาริสจะอยู่ต่ำลงไปทุกที จนในที่สุดแลไม่เห็น จะเห็นหมู่ดาวกางเขนใต้แทน
 | เครื่องเซกซ์แทนต์ ใช้ในการวัดมุมในเรือหรือบนบกก็ได |
หากอยู่ในทะเลสามารถวัดละติจูดได้ โดยวัดความสูงของดวงอาทิตย์เวลาเที่ยง ซึ่งเป็นวิธีที่สะดวก เพราะดวงอาทิตย์สว่าง และวัดได้ง่าย ใช้เครื่องวัดที่เรียกว่า เซกซ์แทนต์ (sextant) ระยะจากขั้วฟ้าของดวงอาทิตย์เปลี่ยนแปลงตลอดทั้งปี มีบอกไว้ทุกวัน ในหนังสือ ซึ่งเรียกกันว่า ปฏิทินการเดินเรือ (nautical almanac) ดังนั้น เมื่อทำการวัดความสูง ของดวงอาทิตย์ ต้องมีการคำนวณการเปลี่ยนแปลงความสูง ตามเวลาที่บอกไว้ในปฏิทินการเดินเรือ ก็จะได้ละติจูดของเรือ โดยการคำนวณหาความสูงของขั้วฟ้า บางครั้งบางคราวเขาก็ใช้วัดดาวหาละติจูด ถ้าดาวอยู่หนึ่งในสามส่วน นับจากขอบฟ้าไปถึงเซนิท จุดที่ทำการวัดจะอยู่ หนึ่งในสามส่วนจากเส้นศูนย์สูตรไปถึงขั้วโลก ที่กล่าวว่า ใช้วัดโพลาริสได้ หมายถึงวัดถึงขั้วฟ้า หรือถึงจุดซึ่งแกนโลกขยายออกไปทางเหนือ ในซีกโลกใต้ การหาละติจูดก็ทำได้ทำนองเดียวกันกับในซีกโลกเหนือ (ผลการวัดหาละติจูดดังได้กล่าวมาแล้วนี้ เป็น ละติจูดทางดาราศาสตร์ แท้จริงยังมีละติจูดชนิดอื่นๆ อีก ซึ่งแตกต่างกันกับละติจูดทางดาราศาสตร์ เนื่องจากสัณฐานของโลกไม่กลมทีเดียว และมีการดึงดูด เฉพาะบริเวณที่ทำการวัดด้วย แต่การวัดหาละติจูด ซึ่งได้กล่าวมาแล้วข้างต้นนั้น ใช้กันในตำราทั่วไป ทั้งในการทำแผนที่บก และทะเล จึงนับเป็นวิธีหา ละติจูดวิธีเดียวที่ใช้ในการเดินเรือ ถ้าสันนิษฐานว่า โลกเป็นทรงกลมเอกพันธ์)
หัวข้อก่อนหน้า
