ตุ๊กตาที่ใช้ในพิธีกรรม ตุ๊กตาประเภทนี้ ใช้ในพิธีกรรมหลายอย่าง ที่ต้องมีตุ๊กตาประกอบ จึงจะทำให้พิธีนั้นสมบูรณ์ เช่น ๑. ตุ๊กตาศาลพระภูมิ ใช้กันมานาน ตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา หรืออาจจะก่อนนั้น แต่ไม่มีหลักฐานปรากฏ เพราะศาลพระภูมิสมัยโบราณ ทำด้วยไม้อย่างง่ายๆ ไม่คงทนถาวร ตุ๊กตาศาลพระภูมิมีคนรับใช้ชายหญิง เพื่อรับใช้เทวดาประจำศาล และตุ๊กตาช้างม้าก็ถวาย เพื่อเป็นพาหนะ | |
ตุ๊กตาศาลพระภูมิ | |
๒. ตุ๊กตาหญิงชายประกบกัน ใช้ในพิธีแห่บั้งไฟของภาคอีสาน ๓. ตุ๊กตาชะนีสีเหลือง สำหรับติดกิ่งไม้ในพิธีทอดผ้าป่า |