เล่มที่ 21
เครื่องถม
สามารถแชร์ได้ผ่าน :

มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ



เครื่องถมของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ

            สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้โดยเสด็จพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ไปทรงเยี่ยมพสกนิกรทั่วทุกภาคของประเทศมา ๔๐ กว่าปีแล้ว ได้ทรงพบว่า ราษฎรไทยหลายท้องถิ่น มีฝีมือเป็นเลิศทางหัตถกรรมหลายชนิดสืบทอด มาแต่บรรพบุรุษ สมควรจะอนุรักษ์ไว้ให้เป็นมรดก ของชาติสืบไป พระองค์จึงทรงทุ่มเทพระวิริยะ อุตสาหะ และพระราชทรัพย์มาส่งเสริมงาน หัตถกรรมแก่ราษฎร วัตถุประสงค์สำคัญก็คือเพื่อ หาอาชีพเสริมเพิ่มรายได้แก่กสิกรที่ประสบปัญหา ในการเพาะปลูก หรือกสิกรที่ว่างจากฤดูเพาะปลูก ให้ได้มีงานทำอยู่กับบ้าน วัตถุประสงค์อีกประการ หนึ่งก็คือ เพื่อธำรงรักษาและฟื้นฟูหัตถกรรม แบบไทยโบราณ ซึ่งกำลังจะเสื่อมสูญไปตาม กาลเวลาให้กลับมาแพร่หลาย

            สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปิดสอนหัตถกรรมแทบทุกประเภท แก่บุตรหลานของราษฎรที่ไร้ที่ทำกินขึ้น ณ บริเวณสวนจิตรลดา และเปิดสอนสมาชิกต่างจังหวัด ในบริเวณพระตำหนักทุกภาค เวลาที่พระองค์เสด็จพระราชดำเนินแปรพระราชฐาน ไปประทับแรม เพื่อทรงเยี่ยมราษฎร ทรงรับเด็กยากจน และการศึกษาน้อย ผู้ยังไม่เคยมีประสบการณ์ทางด้านการช่างใดๆ เข้ามาเป็นนักเรียนศิลปาชีพ ทรงเสาะหาครูผู้มี ฝีมือที่ยังหลงเหลืออยู่ มาถ่ายทอดผลงานอัน ประณีตละเอียดอ่อนเหล่านี้ ทรงติดตามผลงาน ทุกชิ้น และพระราชทานกำลังใจแก่สมาชิกทุกคน โปรดที่จะทรงใช้สอยผลิตภัณฑ์ศิลปาชีพทุกชนิด เพื่อเป็นตัวอย่างแก่ราษฎรทั่วไป

            การที่พระองค์ท่านทรงริเริ่มพระราชกรณียกิจด้านนี้มากว่าสิบปี ก็ทรงเห็นสมควร ที่จะจัดตั้งอาคารศิลปาชีพขึ้น ณ สวนจิตรลดา เพื่อเป็นศูนย์กลางของการเรียนการสอนศิลปาชีพแขนงต่างๆ และเพื่อเป็นศูนย์กลางของผลิตภัณฑ์ศิลปาชีพจากราษฎรทั่วประเทศ จึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอาคารศิลปาชีพขึ้น ที่ข้างตึกที่ทำการกองราชเลขานุการในพระองค์ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ โดยทรง ใช้จ่ายจากพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เอง ทรัพย์สิน ส่วนพระมหากษัตริย์ งานของศิลปาชีพเจริญ เติบโตขึ้นอย่างรวดเร็ว และผลิตภัณฑ์ศิลปาชีพ ได้แพร่หลายกว้างขวาง เป็นที่นิยมในหมู่ราษฎร ไทยและชาวต่างประเทศ จากเดิมที่พระองค์ทรง ใช้จ่ายเพื่อศิลปาชีพจากพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ ได้มีผู้กราบบังคมทูลขอพระราชทานให้ทรงจัดตั้ง ขึ้นเป็นมูลนิธิได้สำเร็จ เมื่อวันที่ ๒๑ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๑๙ และทรงรับเป็นองค์ประธานมูลนิธิด้วย ต่อมารัฐบาลได้ประจักษ์ถึงผลงาน และคุณประโยชน์ของมูลนิธิ จึงได้รับเป็นหน่วยงานหนึ่งของรัฐ โดยจัดตั้งเป็นกองศิลปาชีพขึ้น ใน สำนักราชเลขาธิการ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๘ เพื่อ สนับสนุนงานของมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพใน สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ  มูลนิธิใช้ชื่อภาษาอังกฤษว่า "The Foundation for the Promotion of Supplementary Occupations and Related Techniques of Her Majesty Queen Sirikit" หรือเรียกย่อๆ ว่า "The SUPPORT Foundation"

            โรงฝึกสอนศิลปาชีพสวนจิตรลดา เปิดสอนงานศิลปาชีพแผนกต่างๆ รวมทั้งสิ้น ๑๐ แผนก แผนกถมเงินและถมทอง เป็นแผนกหนึ่งใน ๑๐ แผนก

การเรียนการสอนของแผนกถมเงินและถมทอง โรงฝึกสอนศิลปาชีพสวนจิตรลดา

            สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลปัจจุบัน ทรงสนพระทัยเครื่องถม นอกจากได้ทรงเปิดแผนกถมเงิน และถมทอง เพื่อสอนศิลปาชีพ ที่สวนจิตรลดาแล้ว ท่านผู้หญิงมณีรัตน์ บุนนาค ได้อธิบายถึงการออกแบบสินค้าศิลปาชีพฯ ภายในร้านจิตรลดา ไว้ในเรื่อง "พระราชกรณียกิจ ที่ทรงช่วยชุบชีวิตใหม่ให้ปวงประชา" ลงพิมพ์ในหนังสือ "เทอดทัดหัตถา" หน้า ๓๖-๓๗ ว่า

            "องค์สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ผู้ทรงมีสายพระเนตรแหลมคม ทรงเป็นนักประดิษฐ์คิดแบบด้วยพระองค์เอง โดยเฉพาะงานประณีตศิลป์ เครื่องเงิน เครื่องถม เครื่องจักสาน นานาชนิด ที่เป็นพิเศษได้แก่ ย่านลิเภา ทรงเข้มงวดในการออกแบบ ทรงออกแบบ ด้วยพระองค์เอง"

            "ช่างถม" ได้มีโอกาสแสดงฝีมือประดิษฐ์ส่วนประกอบที่ใช้กับกระเป๋าย่านลิเภา ทำให้กระเป๋าย่านลิเภาสวยงาม เฉิดฉายยิ่งขึ้น นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณแก่ช่างเครื่องถม และผู้ได้ใช้ไปด้วย

            เรื่อง "พระบารมีปกเกล้า" ธนาคารกรุงเทพ จัดพิมพ์ เนื่องในพิธีรัชดาภิเษก พ.ศ. ๒๕๑๔ สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ตรัสเล่าว่า

            "สิ่งที่ข้าพเจ้าอดจะนำมาเล่าสู่กันฟังมิได้ก็คือ พระราชินีนาถ อลิซะเบธ ได้โปรดให้จัดของไทยๆ เช่น ขันน้ำ และพานรองลงยาราชาวดี หีบทองลงยา ตลับยานัตถุ์ทองลงยา ซองบุหรี่ทองลงยา ดาบฝักทองคำจำหลัก ที่ยาถมตะทอง เป็นต้น มาประดับประดาแต่งห้องนั่งเล่นของเรา ภายในพระราชวังบักกิ้งแฮม เพื่อเราทั้งสองจะได้รู้สึก "เหมือนบ้าน" ของเหล่านั้น เป็นของขวัญที่รัชกาลที่ ๔ ส่งไปพระราชทานควีนวิคตอเรีย โดยโปรดเกล้าฯ ให้ราชทูต มีพระยามนตรีสุริยวงศ์ และคณะคือ หม่อมราโชทัย เป็นต้น นำไปถวายเมื่อ พ.ศ. ๒๔๐๐ หรือ ค.ศ. ๑๘๕๗ ตามธรรมดาได้ยินว่า ของเหล่านี้เก็บอยู่ในพระราชวังวินด์เซอร์"

            ในรัชกาลปัจจุบันนี้ เมื่อมีการเสด็จประพาสนานาประเทศก็ดี ในการต้อนรับราชอาคันตุกะ ที่มาเฝ้าในประเทศไทยก็ดี ของขวัญของกำนัล ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานแก่ประมุขของประเทศ หรือคนสำคัญของประเทศนั้นๆ ตลอดจนราชอาคันตุกะต่างๆ นั้น มักเป็นเครื่องเงินไทย คือ เครื่องถม หรือเครื่องถม ตะทองแทบทั้งสิ้น เมื่อครั้งเสด็จประพาส สหรัฐอเมริกาในพ.ศ. ๒๕๐๓ ได้เสด็จเยี่ยม โรงพยาบาลที่พระองค์ประสูติ ณ เมืองบอสตัน ได้พระราชทานหีบบุหรี่ถมทองแก่หมอวิตต์มอร์ นายแพทย์ผู้ถวายการประสูติ และตลับแป้ง ถมทองแก่นางพยาบาลทั้ง ๔ คน ที่ได้ร่วมในการ ถวายประสูติและอภิบาลพระองค์ท่าน เครื่องถม จึงเป็นศิลปหัตถกรรมที่เชิดหน้าชูตาของชาติไทย เป็นสัญลักษณ์ของชาติไทย นับแต่สมัยโบราณ ตราบถึงปัจจุบันนี้