บทละคร
ละครชาตรีนิยมนำบทละครนอกและละครพันทางมาแสดง โดยแปลงบทให้เหมาะกับการแสดงละครชาตรี วิธีแปลงบท คือ นำเค้าโครงเรื่องเดิมมาปรับแทรกบทบริภาษและบทตลกให้มากขึ้น โดยแต่งเป็นบทกลอนเรียงร้อยให้เข้ากับบทเดิม สำหรับกลอนบทละครสำนวนเดิมที่มีศัพท์สูงๆ ก็ปรับให้เป็นศัพท์ธรรมดาที่เข้าใจได้ง่าย แต่คงใจความเดิมเอาไว้ สำหรับบทบริภาษ และบทตลกนั้น มักเป็นบทที่คณะละครชาตรีถ่ายทอดกันมาเป็นชุดหรือเป็นสำรับ โดยนำมาบรรจุลงไว้ในตอนที่เหมาะสม เรื่องและตอนของละครนอกที่ละครชาตรีนิยมนำมาแสดง ได้แก่ สังข์ทอง ตอนเลือกคู่ ไชยเชษฐ์ ตอนนางสุวิญชา ถูกขับไล่ สังข์ศิลป์ชัย ตอนเสนากุฎเข้าเมือง คาวี ตอนท้าวสันนุราชชุบตัว ไกรทอง ตอนวิมาลาตามไกรทองมาจากถ้ำ และจากละครพันทาง ที่นิยมแสดงกันคือ เรื่อง พระอภัยมณี ตอนหนีผีเสื้อสมุทร
ตัวละครในเรื่อง "พระอภัยมณี" ตอน หนีผีเสื้อสมุทร แสดงโดยคณะปทุมศิลป์
การดำเนินเรื่องพระอภัยมณี ตอนหนีผีเสื้อสมุทร ตามแนวทางการแสดงละครชาตรีของคณะปทุมศิลป์ จังหวัดเพชรบุรี ตัวอย่างโดยย่อดังนี้
พระอภัยมณี ตอน หนีผีเสื้อสมุทร
พระอภัยมณีถูกขังอยู่ภายในถ้ำของนางผีเสื้อสมุทร โดยมีสินสมุทรบุตรชายอยู่เป็นเพื่อน สินสมุทรมีพละกำลังสามารถพังปากถ้ำ ออกไปจับม้านิลมังกร
ตัวละครในเรื่อง "พระอภัยมณี" ตอน หนีผีเสื้อสมุทร
แสดงโดยคณะปทุมศิลป์
เป็นฉากตลกสนุกสนาน เมื่อเด็กซุกซนอย่างสินสมุทรสนใจศึกษารูปร่างอันแปลกประหลาดของม้านิลมังกร พระอภัยมณีตกใจที่สินสมุทรออกไปนอกถ้ำได้ จึงให้สินสมุทรปิดปากถ้ำไว้ตามเดิม เมื่อนางผีเสื้อสมุทรกลับมาจากการล่าสัตว์เป็นอาหาร ก็แปลงกายเป็นหญิงงามและยั่วยวนพระอภัยมณีอย่างสนุกสนาน จากนั้น นางฝันร้าย พระอภัยมณีจึงออกอุบายให้นางไปจำศีล แล้วหนีออกจากถ้ำไปพร้อมกับสินสมุทรด้วยการช่วยเหลือของนางเงือก ฉากการไล่จับ และการหนีของนางยักษ์กับนางเงือก ก็ตื่นเต้นสนุกสนาน ด้วยการวางแผนหลอกล่อนางยักษ์ของเงือกไปจนถึงเกาะแก้วพิสดาร และที่เกาะก็มีตัวละครชาติต่างๆ มาออกมุกตลก ที่เรียกว่า ออกภาษา กับพระฤษีที่จำศีลอยู่บนเกาะ จากนั้น เป็นบทโอ้โลมระหว่างพระอภัยมณีกับนางเงือก ตัวละครที่ออกภาษา พากันออกมุกสงสัยในบทสังวาสกันอย่างครึกครื้น ฉากจบเป็นการทำคลอดสุดสาครที่เกิดจากนางเงือก ตัวละครออกภาษา พากันเกี่ยงที่จะช่วยเป็นหมอตำแย และปรึกษาหาวิธีช่วยกันทำคลอด มุกตลกต่างๆ เหล่านี้ไม่มีในบทพระอภัยมณีของเดิม คณะละครชาตรีเพิ่มเติมขึ้น เพื่อให้สนุกสนาน
ตัวละครในเรื่อง "พระอภัยมณี" ตอน หนีผีเสื้อสมุทร
แสดงโดยคณะปทุมศิลป์
เรื่องย่อของบทละครนอกที่ละครชาตรีนิยมนำมาแสดง คือ
ไชยเชษฐ์ ตอน นางสุวิญชาถูกขับไล่
พระไชยเชษฐ์ขับนางสุวิญชาออกจากเมือง เมื่อนางสนมทั้งเจ็ดทูลความเท็จว่า นางสุวิญชา คลอดพระโอรสเป็นท่อนไม้ นางวิฬาร์ (นางแมว) จึงพาไปขุดพระโอรสที่นางสนมทั้งเจ็ดฝังเอาไว้ แล้วเดินทางกลับเมือง เมื่อท้าวสิงหลยักษ์ที่เป็นบิดาเลี้ยงของนาง ได้ทราบเรื่องที่เกิดขึ้น จึงกริ้วจะยกทัพไปจับพระไชยเชษฐ์ แต่นางสุวิญชาห้ามไว้
เจ้าเงาะ ตัวละครในเรื่อง "สังข์ทอง" แสดงโดยคณะปทุมศิลป์
สังข์ทอง ตอน เลือกคู่
พระธิดาของท้าวสามลทั้งเจ็ดออกเลือกคู่ตามคำสั่งของท้าวสามล จึงมีกษัตริย์หนุ่มต่างเมืองมาร่วมพิธีกันมากมาย ในตอนนี้มีการใช้เพลงออกภาษาสำหรับกษัตริย์แต่ละชาติ และสอดแทรกบทตลกต่างๆ ล้อเลียนภาษาของชาตินั้นๆ
ตัวละครในเรื่อง "สังข์ทอง" ตอนรจนาเสี่ยงพวงมาลัย
สดงโดยคณะปทุมศิลป์
สังข์ทอง ตอน รจนาเสี่ยงพวงมาลัย
เมื่อพระธิดาทั้งหกเลือกคู่ได้แล้ว ยังเหลือพระธิดาองค์สุดท้องคือ รจนา ที่ยังเลือกคู่ไม่ได้ และคนเดียวที่ยังไม่ได้มาคือ เจ้าเงาะ ท้าวสามลจึงให้เหล่าเสนาไปพาเจ้าเงาะมา รจนาเสี่ยงพวงมาลัยให้เจ้าเงาะ ทำให้ท้าวสามลเป็นลม ความสนุกของตอนนี้อยู่ที่ เหล่าเสนาที่ไปหลอกล่อเจ้าเงาะมา
ตัวละครในเรื่อง "สังข์ทอง" ตอนรจนาเสี่ยงพวงมาลัย
แสดงโดยคณะปทุมศิลป์
สังข์ศิลป์ชัย ตอน เสนากุฎเข้าเมือง
เริ่มเรื่องจากสังข์ศิลป์ชัยพาท้าวเสนากุฎไปหานางปทุมผู้เป็นมารดา ในเมืองที่พระอินทร์เนรมิตให้ ท้าวเสนากุฎตื่นตาตื่นใจกับเมืองเนรมิต เป็นตอนที่สนุกมากตอนหนึ่ง ซึ่งมีบทตลกต่างๆ แทรกอยู่
ตัวละครในเรื่อง "สังข์ทอง" ตอนรจนาเสี่ยงพวงมาลัย
แสดงโดยคณะปทุมศิลป์
ไกรทอง ตอน วิมาลาตามไกรทองมาจากถ้ำ
หลังจากที่ไกรทองฆ่าชาละวันหัวหน้าจระเข้ตาย และได้นางวิมาลาเป็นภรรยา ไกรทองร่ายคาถาเอายันต์ปิดศีรษะนางวิมาลาให้กลายเป็นมนุษย์ แล้วพาขึ้นมายังเมืองมนุษย์ เกิดหึงหวงกับนางตะเภาแก้ว และตะเภาทอง จนนางวิมาลาต้องกลับลงไปยังถ้ำ กลายร่างเป็นจระเข้ดังเดิม
มณีพิชัย ตอน เป็นข้าเจ้าพราหมณ์
นางยอพระกลิ่นซึ่งแปลงกายเป็นพราหมณ์ได้ช่วยชีวิตนางจันทเทวีไว้ ท้าวพิชัยนุราชจะปูนบำเหน็จตอบแทน แต่พราหมณ์ทูลขอเป็นข้าติดตามพระมณีพิชัย ท้าวพิชัยนุราชและนางจันทเทวีจำใจยอม พระมณีพิชัยสงสัยว่า พราหมณ์จะเป็นชายาของตน ชื่อยอพระกลิ่น แปลงกายมา จึงหาทางพิสูจน์ด้วยวิธีต่างๆ
คาวี ตอน ท้าวสันนุราชชุบตัว
ท้าวสันนุราชได้นางจันทสุดามาเป็นมเหสีแต่นางไม่ยินยอม ท้าวสันนุราชคิดว่า เป็นเพราะตนเองแก่ จึงประกาศหาผู้วิเศษมาชุบตัวให้เป็นหนุ่ม หลวิชัยซึ่งปลอมเป็นฤษีเดินทางตามหานางจันทสุดา จึงรับอาสาทำพิธีก่อกองไฟให้ชุบตัว เมื่อท้าวสันนุราชเผลอก็ผลักเข้ากองไฟ แล้วให้คาวีออกจากย่ามมาช่วยนางจันทสุดา