นิทานประจำถิ่น

            นิทานประจำถิ่นเป็นเรื่องที่เล่าสืบทอดกันมาในท้องถิ่นต่างๆ และมักเป็นเรื่องที่เชื่อกันมาว่า เคยเกิดขึ้นจริง เนื้อเรื่องมักเกี่ยวข้อง หรือเป็นการอธิบายความเป็นมา ของสิ่งที่มีอยู่ในท้องถิ่น ทั้งสิ่งที่มีอยู่โดยธรรมชาติ เช่น ภูเขา เกาะ หิน ลำธาร ถ้ำ ฯลฯ และสิ่งที่มนุษย์สร้างขึ้นเนื่องในศาสนา ได้แก่ เจดีย์ต่างๆ

            นิทานประจำถิ่นที่พบบ่อยอาจเกี่ยวกับบุคคลในท้องถิ่น หรือบุคคลในประวัติศาสตร์ เช่น นิทานเกี่ยวกับพระร่วง และเรื่องท้าวแสนปม ซึ่งเล่ากันในตำบลคีรีมาศ อำเภอคีรีมาศ จังหวัดสุโขทัย เรื่องพระร่วง เล่ากันว่า มีสองตายายอาศัยอยู่ที่เขาหลวง มีอาชีพล่าสัตว์ วันหนึ่งเข้าป่า แล้วเกิดฝนตกไม่หยุด จึงต้องเข้าไปหลบฝนอยู่ในถ้ำ เมื่อฝนหยุด ก็ออกมาจากถ้ำ และได้พบเด็กทารกคนหนึ่ง แต่พออุ้มทีไรเด็กก็ร่วงทุกครั้ง แม้ว่าจะเอาผ้าห่อ หรือใช้เชือกผูก ก็ยังร่วงทุกครั้ง ในที่สุดสองตายายจึงเอาใส่ชะลอม ปรากฏว่า สามารถอุ้มไปได้ จึงนำไปเลี้ยงไว้ และให้ชื่อว่า พระร่วง ต่อมาพระร่วงอยากจะได้น้อง สองตายายจึงนำไม้ทองหลางมาแกะเป็นรูปเด็กให้เล่น ปรากฏว่า ตุ๊กตาไม้ตัวนี้เกิดมีชีวิต จึงได้ชื่อว่า พระลือ ตามเนื้อเรื่องเชื่อว่า พระร่วงเป็นผู้สร้างสถานที่ต่างๆ ในสุโขทัย เช่น สวนขวัญ สระอโนดาต ถ้ำพระนารายณ์สี่กร

            เรื่องท้าวแสนปมก็เล่าว่า ท้าวแสนปมเกิดมาแล้ว ตามตัวเป็นปุ่มเป็นปม เดินไม่ได้ จึงไปขอให้ฤๅษีช่วยรักษาให้หาย ฤๅษีให้ขี่ม้ามาหาทุกวัน เวลาผ่านไปสักครึ่งปี ท้าวแสนปมก็เดินได้ และหายเป็นปกติ ท้าวแสนปมได้เดินทางไปกำแพงเพชร รับจ้างหาบผักไปสุโขทัย ขณะที่หาบผักอยู่ ฝนตกฟ้าผ่า ถูกไม้คานหัก ตัวท้าวแสนปมและผักปลอดภัย ตำบลนั้นได้ชื่อว่า บ้านบ่อฟ้า ต่อมาได้พบหมอดู หมอดูทำนายว่า ถ้าไปทางทิศเหนือจะได้เป็นพระเจ้าแผ่นดิน ถ้าไปทางทิศใต้ หรือทิศตะวันตกจะถูกฆ่าตาย ท้าวแสนปมไปถึงสุโขทัย และได้รักกับลูกสาวพระเจ้าแผ่นดิน จึงพาลูกสาวพระเจ้าแผ่นดินหนีไปกำแพงเพชร แล้วเขียนจดหมายไปทูลถึงความรัก ที่ทั้งสองมีต่อกัน พระเจ้าแผ่นดินก็เห็นใจ และไม่คิดฆ่า ท้าวแสนปมจึงได้เป็นลูกเขยพระเจ้าแผ่นดิน

            ในจังหวัดนครปฐม มีนิทานประจำถิ่นอธิบายถึงที่มาของพระปฐมเจดีย์ คือ เรื่อง พระยากง - พระยาพาน ซึ่งเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับปิตุฆาต ตามเรื่องว่า พระยากงเจ้าเมืองศรีวิชัย หรือนครชัยศรี (บางสำนวนว่าเป็นเจ้าเมืองกาญจนบุรี) ถูกโอรสของตนเอง ซึ่งได้ให้คนนำไปฆ่าทิ้งตั้งแต่เล็กๆ  ต่อมาโอรสคือ พระยาพาน ทราบว่า ได้ฆ่าพระบิดา ก็เสียใจ จึงได้สร้างพระปฐมเจดีย์ที่จังหวัดนครปฐม เป็นที่ระลึก นอกจากสร้างพระปฐมเจดีย์แล้ว พระยาพานยังโปรดให้สร้างเจดีย์พระประโทน เพื่อเป็นที่ระลึกถึงยายหอม ซึ่งเลี้ยงพระยาพานมา แต่พระยาพานได้สั่งประหารชีวิตไป เมื่อบันดาลโทสะ

            นิทานท้องถิ่นอีกประเภทหนึ่งมักเป็นนิทานที่อธิบายสภาพภูมิศาสตร์ ที่มีลักษณะแปลกๆ ในท้องถิ่น อาจเป็นภูเขา ทะเลสาบ เกาะ ที่มีลักษณะแปลกๆ เช่น เรื่องตาม่องล่าย ซึ่งเป็นนิทานประจำถิ่นแถบชายทะเลตะวันออกของอ่าวไทย ตั้งแต่จังหวัดตราด จันทบุรี ชลบุรี ลงไปถึงเพชรบุรี และประจวบคีรีขันธ์ทางชายฝั่งตะวันตก เนื้อเรื่องเล่าว่า

            สองสามีภรรยาคือ ตาม่องล่าย และยายรำพึง มีลูกสาวชื่อว่า ยมโดย นางยมโดยเป็นคนสวย จึงเป็นที่หมายปองของชาย ๒ คน คือ เจ้าลาย และเจ้ากรุงจีน เจ้าลายได้นำข้าวของไปให้ยายรำพึงเสมอๆ ทำให้ยายรำพึงพอใจ ส่วนเจ้ากรุงจีนก็มักจะแวะนำของมาขายให้ตาม่องล่าย ซึ่งก็ทำให้ตาม่องล่ายพอใจเช่นกัน ต่อมาเจ้าลายได้ให้ผู้ใหญ่มาสู่ขอนางยมโดย บังเอิญตาม่องล่ายไม่อยู่บ้าน ยายรำพึงซึ่งพอใจเจ้าลายอยู่แล้ว ก็ตกลงยกให้ ฝ่ายเจ้ากรุงจีนก็ได้ติดต่อสู่ขอนางยมโดย จากตาม่องล่าย ซึ่งตาม่องล่ายได้ตกลงยกให้ โดยไม่ได้ปรึกษากับนางรำพึง ทั้งสองฝ่ายได้กำหนดนัดหมายให้มีพิธีแต่งงานในวันเดียวกันโดยบังเอิญ เมื่อถึงกำหนด เจ้าลายและเจ้ากรุงจีน ก็ยกขบวนขันหมากมา ตาม่องล่าย และยายรำพึง ต่างตกใจ ไม่ทราบจะทำอย่างไร ต่างก็กล่าวโทษกัน และทะเลาะวิวาทกันอย่างรุนแรง

            ยายรำพึงฉวยหมวกได้ ก็ขว้างตาม่องล่าย หมวกลอยไปตกเป็นเขาล้อมหมวก ตาม่องล่ายคว้ากระบุงขว้างยายรำพึง กระบุงลอยไปตกเป็นเกาะกระบุง ในจังหวัดตราด ยายรำพึงหยิบงอบได้ ก็ขว้างตาม่องล่ายอีก งอบกระเด็นไปตกเป็นแหลมงอบในจังหวัดจันทบุรี ตาม่องล่ายคว้าสากขว้างยายรำพึง สากได้ลอยไปปะทะเกาะแห่งหนึ่ง ที่อ่าวบางสะพานใหญ่ จนทะลุ เกาะนั้นจึงได้ชื่อว่า เกาะทะลุ สากก็ลอยไปเป็นเกาะสาก ยายรำพึงโมโหมาก จึงไปนอนนิ่งอยู่ จนกลายเป็นเขาแม่รำพึง ตาม่องล่ายจึงจับนางยมโดย ฉีกเป็นสองซีก แล้วโยนซีกหนึ่งไปทางเจ้าลาย ไปตกเป็นเกาะนมสาวที่บ้านบางปู ในท้องที่อำเภอปราณบุรี จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ อีกซีกหนึ่งโยนไปทางเจ้ากรุงจีน ไปตกเป็นเกาะนมสาวในจังหวัดชลบุรี ตาม่องล่ายได้โยนหมากพลู และสิ่งต่างๆ กระจายไปตกในที่ต่างๆ คือ พลูไปตกกลายเป็นหอยมวนพลู ขนมจีนกลายเป็นสาหร่ายทะเล กระจกไปติดที่เขาช่องกระจก ตะเกียบก็ไปติดที่เขาตะเกียบ จานก็ตกเป็นเกาะจาน เจ้าลายตรอมใจตายไป กลายเป็นเขาเจ้าลาย ส่วนตาม่องล่ายก็เสียใจมาก จึงไปนั่งดื่มเหล้า และดื่มจนเกินขนาด จนในที่สุดก็กลายเป็นหิน

หัวข้อก่อนหน้า หัวข้อถัดไป