กายวิภาคศาสตร์

            เป็นวิชาความรู้ที่เกี่ยวข้องกับร่างกายและอวัยวะต่างๆ ของมนุษย์หรือสัตว์ ทั้งในด้านโครงสร้างลักษณะ รูปร่าง และตำแหน่งที่อยู่ ตลอดจนความสัมพันธ์กับอวัยวะใกล้เคียง ในสภาพปกติ

            การศึกษาวิชากายวิภาคศาสตร์นั้น อาจจะศึกษาได้โดยการชำแหละมนุษย์หรือสัตว์ เพื่อศึกษาผิวหนัง กล้ามเนื้อ หลอดเลือด เส้นประสาท กระดูก และอวัยวะต่างๆ เท่าที่เห็นได้ด้วยตาเปล่า และศึกษาได้โดยตัดชิ้นส่วนของอวัยวะต่างๆ ให้บางประมาณ ๗-๑๐ ไมครอน ย้อมสีให้เห็นชัดเจนขึ้น แล้วดูรายละเอียดของอวัยวะนั้นๆ ด้วยกล้องจุลทรรศน์

วิชากายวิภาคศาสตร์จึงแบ่งได้เป็น ๕ สาขาวิชาใหญ่ คือ

            ๑. มหกายวิภาคศาสตร์ เป็นการศึกษาให้รู้และเข้าใจถึงรูปร่างลักษณะ โครงสร้าง ตำแหน่งที่อยู่ ความสัมพันธ์ และหน้าที่สำคัญของส่วนประกอบ และอวัยวะต่างๆ ของมนุษย์และสัตว์ เช่น ศึกษาผิวหนัง กล้ามเนื้อ หลอดเลือด เส้นประสาท กระดูก และอวัยวะภายในต่างๆ ของมนุษย์หรือสัตว์ที่จะใช้ชำแหละนี้ ต้องฉีดยากันเน่า เช่น น้ำยาฟอร์มาลิน 10 เปอร์ซ็นต์ เพื่อให้อวัยวะต่างๆ คงสภาพเดิมไว้ไม่เน่าเปื่อยไป และยังต้องแช่ในน้ำยาป้องกันเชื้อจุลินทรีย์และเชื้อราต่อไปอีกประมาณ ๖ เดือนถึง ๑ ปี จึงจะนำมาชำแหละศึกษาได้

            ๒. จุลกายวิภาคศาสตร์ เป็นการศึกษาให้รู้และเข้าใจถึงลักษณะโครงสร้าง และส่วนประกอบของอวัยวะต่างๆ ถึงระดับเซลล์ของร่างกายอย่างละเอียด โดยอาศัยกล้องจุลทรรศน์ การศึกษาเช่นนี้จำเป็นต้องเอาชิ้นส่วนของแต่ละอวัยวะมาแช่ในน้ำยา เพื่อให้คงสภาพเดิมมากที่สุด แล้วตัดชิ้นส่วนของอวัยวะนี้ให้บางประมาณ ๗-๑๐ ไมโครมิเตอร์ มาติดที่กระจกใสแล้วย้อมสี เพื่อให้ชัดเจนขึ้นแล้วศึกษารายละเอียดด้วยกล้องจุลทรรศน์ ซึ่งช่วยขยายสิ่งที่เห็นได้ประมาณ ๕๐-๑,๐๐๐ เท่า

            ๓. เอมบรีโอวิทยา เป็นการศึกษาให้รู้และเข้าใจถึงกำเนิด การเจริญเติบโต และการเปลี่ยนแปลงของร่างกาย และอวัยวะต่างๆ จนถึงขั้นอนุชนพร้อมทั้งการเกิดรูปวิปริตของทารกแต่กำเนิด การศึกษาสาขาวิชานี้ โดยมากศึกษาจากแอมบรีโอของไก่อายุต่างๆ ตั้งแต่การเริ่มฟักไข่จนถึง ๗๒ ชั่วโมง และจากเอมบรีโอของหมูอายุต่างๆ กัน ขณะอยู่ในมดลูกของแม่หมู เริ่มตั้งแต่ไข่ผสมกับเชื้ออสุจิของตัวผู้ จนถึงอายุประมาณ ๒๔ วัน นำเอาเอ็มบริโอของไก่และหมู มาตัดให้บางแล้วศึกษาด้วยกล้องจุลทรรศน์ นอกจากนั้น ก็ศึกษาด้วยเอ็มบริโอของมนุษย์ อายุตั้งแต่ไข่ผสมกับเชื้อ อสุจิถึงอายุ ๘ สัปดาห์ในครรภ์ ต่อไปก็ศึกษาได้จากทารก ในครรภ์อายุต่างๆ กันและศึกษาในทารกที่มีความพิการ ต่างๆ แต่กำเนิด

            ๔. ประสาทกายวิภาคศาสตร์ เป็นการศึกษาให้รู้และเข้าใจถึงรูปพรรณ โครงสร้าง ส่วนประกอบ และหน้าที่ของระบบประสาทส่วนกลาง ได้แก่ สมอง และไขสันหลัง โดยอาศัยทั้งการศึกษาด้วยตาเปล่า และด้วยกล้องจุลทรรศน์ศึกษาส่วนต่างๆ ของสมอง และไขสันหลัง ซึ่งตัดให้บาง ปร ะมาณ ๑๐-๒๐ ไมครอน

            ๕. กายวิภาคศาสตร์ประยุกต์ เป็นการนำความรู้ทางกายวิภาคศาสตร์ทุกสาขาวิชาไปประยุกต์ใช้ในการวินิจฉัย การวิเคราะห์ การรักษา และการป้องกันโรคภัยไข้เจ็บต่างๆ ในผู้ป่วย หรือในชุมชนต่อไปได้

            ดังนั้นจะเห็นได้ว่า วิชากายวิภาคศาสตร์ เป็นวิชาพื้นฐานที่สำคัญวิชาหนึ่ง สำหรับการศึกษาของแพทย์ ทันตแพทย์ สัตวแพทย์ พยาบาล และนักกายภาพบำบัด