ศิลปิน หมายถึง ผู้มีความสามารถแสดงออกซึ่งคุณสมบัติทางศิลปะในด้านจิตรกรรม ประติมากรรม เป็นต้น และมีผลงาน เป็นที่ยอมรับนับถือ จากสถาบันทางศิลปะแห่งชาติ
ศิลปินแห่งชาติ หมายถึง ศิลปินผู้สร้างสรรค์ผลงานศิลปะอันทรงคุณค่า และแสดงศักดิ์ศรีของชาติ โดยได้รับการคัดเลือก จากคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ
ศิลปินแห่งชาติ มีองค์ต้นแบบ ๓ พระองค์ คือ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ ทรงเป็น "พระปฐมบรมศิลปิน" พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช รัชกาลที่ ๙ ทรงเป็น "อัครศิลปิน" และสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ทรงเป็น "วิศิษฎศิลปิน"
วันที่ ๒๔ กุมภาพันธ์ ถือเป็น "วันศิลปินแห่งชาติ" เนื่องจาก เป็นวันพระราชสมภพของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ ๒ พระปฐมบรมศิลปิน แห่งกรุงรัตนโกสินทร์
นายชวน หลีกภัย อดีตนายกรัฐมนตรี เห็นความสำคัญของศิลปินเป็นอย่างยิ่ง จึงริเริ่มให้มีโครงการยกย่องเชิดชูเกียรติ และส่งเสริม สนับสนุน ให้กำลังใจแก่ศิลปิน โดยคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ พิจารณาให้ความเห็นชอบ และประกาศผล การคัดเลือกศิลปินแห่งชาติประจำปี ประธานกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติลงนามประกาศเกียรติคุณ และเป็นผู้นำศิลปินแห่งชาติเข้าเฝ้าฯ รับพระราชทานเครื่องหมายเชิดชูเกียรติจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว มีการจัดงานยกย่องเชิดชูเกียรติ เช่น จัดงานเลี้ยง แสดงความยินดีแก่ศิลปินแห่งชาติ จัดแสดงผลงาน จัดนิทรรศการ ผลิตสื่อเพื่อเผยแพร่ จัดทำฐานข้อมูลศิลปินแห่งชาติ และเผยแพร่ถ่ายทอดภูมิปัญญาของศิลปินแห่งชาติ นับตั้งแต่เริ่มโครงการศิลปินแห่งชาติเมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๗ โดยมีการประกาศผลการคัดเลือกศิลปินแห่งชาติครั้งแรก เมื่อ พ.ศ. ๒๕๒๘ จนถึงปัจจุบัน พ.ศ. ๒๕๕๕ มีศิลปินสาขาต่างๆ ที่ได้รับการคัดเลือกเป็นศิลปินแห่งชาติแล้ว รวมทั้งสิ้น ๒๒๑ คน เสียชีวิต ๙๔ คน ยังมีชีวิต ๑๒๗ คน
ในการประกาศยกย่องเชิดชูเกียรติศิลปินแห่งชาติครั้งแรก มีผู้ได้รับการคัดเลือก ให้เป็นศิลปินแห่งชาติ ๔ คน คือ นายเฟื้อ หริพิทักษ์ ศิลปินแห่งชาติ สาขาทัศนศิลป์ นายมนตรี ตราโมท ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง ท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง พลตรี หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ศิลปินแห่งชาติ สาขาวรรณศิลป์
ผู้ที่ได้รับยกย่องเป็นศิลปินแห่งชาติจะได้รับเงินตอบแทนเดือนละ ๒๐,๐๐๐ บาท ตลอดระยะเวลาที่ยังมีชีวิต และได้รับสวัสดิการค่ารักษาพยาบาลเฉพาะตัว เป็นประโยชน์ตอบแทนศิลปินแห่งชาติ โดยเบิกจ่ายเงิน จากกองทุนส่งเสริมงานวัฒนธรรม
เราสามารถศึกษาประวัติชีวิตและผลงานของศิลปินแห่งชาติได้จากนิทรรศการถาวรของศิลปินแห่งชาติ จัดแสดงที่ หออัครศิลปิน ตำบลคลองห้า อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี ซึ่งได้จัดสร้างขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๕๓๙ เพื่อเฉลิมพระเกียรติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๙ ผู้ทรงพระอัจฉริยภาพในศิลปะทั้งมวล ในโอกาสที่ทรงครองราชย์ครบ ๕๐ ปี