มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน

เล่มที่ 40

พิพิธภัณฑสถาน

สามารถแชร์ได้ผ่าน :

"พิพิธภัณฑสถาน" หรือ "พิพิธภัณฑ์" เป็นสถานที่ที่รวบรวมวัตถุสิ่งของต่างๆ มาจัดแสดง เพื่อบอกเล่าเรื่องราวที่เกี่ยวกับคน และธรรมชาติ ทำให้ได้รู้เรื่องราวผ่านของจริง และยังได้สนุกสนานไปกับวิธีการจัดแสดงที่ใช้แสง สี เสียงมาประกอบ ทำให้เข้าใจเรื่องราวได้ง่ายขึ้น ดังนั้น การมาชมพิพิธภัณฑสถานจึงเหมือนกับการมาเที่ยว แต่ได้รับความรู้ไปด้วย

การจัดแสดงเรื่องราวทางประวัติศาสตร์สมัยทวารวดี ที่พบหลักฐานเป็นใบเสมา

ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ อำเภอเมืองฯ จังหวัดขอนแก่น

ประเภทของพิพิธภัณฑสถาน

พิพิธภัณฑสถานมีหลายประเภทตามความต้องการของผู้จัดทำ แต่ละประเภทจะเล่าเรื่องราวที่ต่างกันออกไป พิพิธภัณฑสถานแบ่งเป็น ๒ ประเภทใหญ่ๆ คือ

ห้องจัดแสดงประวัติศาสตร์ชาติไทย ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร เขตพระนคร กรุงเทพฯ

๑. พิพิธภัณฑสถานที่เล่าเรื่องคน

พิพิธภัณฑสถานที่เล่าเรื่องเกี่ยวกับคนนั้น เป็นสถานที่เก็บรวบรวมเรื่องราวของมนุษย์ตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์คือ ตั้งแต่สมัยที่มนุษย์ยังอาศัยอยู่ตามถ้ำ เพิงผา ยังไม่มีการสร้างบ้านเรือน จนต่อมามนุษย์เริ่มปรับตัวเข้ากับธรรมชาติ เรียนรู้ที่จะมีความเป็นอยู่ที่สะดวกสบายขึ้น ด้วยการปลูกข้าว พืชผักสวนครัว และมีการสร้างบ้านสร้างเมือง ตลอดจนคิดค้นวิธีการสื่อสารกันด้วยภาษา สร้างวัฒนธรรมความเป็นอยู่ ปรับเปลี่ยนความเชื่อในธรรมชาติมาเป็นศาสนา และสร้างวิถีชีวิตแบบต่างๆ จนมีการคิดค้นทางศิลปวิทยาการที่ก้าวหน้า สามารถประดิษฐ์เครื่องมือเครื่องใช้ อาวุธยุทโธปกรณ์ และการสื่อสารที่ทันสมัย ตัวอย่างพิพิธภัณฑสถานประเภทนี้ ได้แก่

ห้องจัดแสดงวิถีชีวิตในพิพิธภัณฑ์ผ้า มหาวิทยาลัยนเรศวร อำเภอเมืองฯ จังหวัดพิษณุโลก

ก. พิพิธภัณฑสถานด้านประวัติศาสตร์ แสดงให้เห็นถึงเหตุการณ์ทางประวัติศาสตร์ ทั้งที่เป็นประวัติศาสตร์ของชาติ บุคคล โบราณสถาน หรือองค์กร พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้จะแสวงหา เก็บรวบรวมและรักษาวัตถุสิ่งของ ที่เกี่ยวข้องกับเรื่องที่ต้องการกล่าวถึง แล้วนำมาอนุรักษ์ด้วยวิธีการทางวิทยาศาสตร์หรือภูมิปัญญาพื้นบ้าน ให้คงอยู่ ในสภาพที่มั่นคงแข็งแรง และปราศจากการถูกทำลายจากแมลงหรือด้วยปัจจัยทางสิ่งแวดล้อมต่างๆ ทั้งนี้ เพื่อให้สิ่งของเหล่านี้ เป็นวัตถุพิพิธภัณฑ์ที่จะคงอยู่ได้ แล้วนำมาจัดแสดงเป็นเรื่องราวที่ทำให้เกิดความรู้ความเข้าใจที่สมบูรณ์ยิ่งขึ้น

พิพิธภัณฑ์เซรามิคธนบดี อำเภอเมืองฯ จังหวัดลำปาง

พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้อาจจัดแสดงในอาคาร เช่น พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พิพิธภัณฑ์บ้านจิม ทอมป์สัน พิพิธภัณฑ์วังสวนผักกาด พิพิธภัณฑ์วังวรดิศ ที่จัดแสดงเรื่องราวของสมเด็จฯ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ

การจัดแสดงกลางแจ้ง ณ พิพิธภัณฑ์เครื่องปั้นดินเผาดอยดินแดง อำเภอเมืองฯ จังหวัดเชียงราย

ข. พิพิธภัณฑสถานที่เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับวิถีชีวิต พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้ เน้นการนำเสนอเรื่องราวเกี่ยวกับวัฒนธรรมความเป็นอยู่ของคนในเผ่าพันธุ์และเชื้อชาติต่างๆ ดังนั้น การเก็บรวบรวมวัตถุจะเป็นการรวบรวมสิ่งของที่ใช้ในชีวิตประจำวัน เช่น เครื่องแต่งกาย เครื่องประกอบพิธีกรรม เครื่องประดับ ข้าวของเครื่องใช้ในครัวเรือนหรือในการดำรงชีพ บางครั้งนิยมถ่ายทำเป็นภาพยนตร์หรือวีดิทัศน์ประกอบการจัดแสดง พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้บางครั้งจัดแสดงในอาคาร หรืออาจจัดแสดงเป็นลักษณะเปิดให้ชมทั้งชุมชนหรือหมู่บ้าน เป็นการนำเสนอที่เรียกกันว่า "พิพิธภัณฑ์มีชีวิต" บางครั้งเป็นการสาธิตกลางแจ้งประกอบการจัดแสดงในอาคาร เรียกว่า พิพิธภัณฑ์ชาติพันธุ์วิทยา พิพิธภัณฑสถานพื้นบ้าน พิพิธภัณฑสถานชุมชน

พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ ศิลป์ พีระศรี อนุสรณ์ เขตพระนคร กรุงเทพฯ

ค. พิพิธภัณฑสถานด้านศิลปะ เป็นพิพิธภัณฑสถานที่เก็บรวบรวมเรื่องราวการสร้างสรรค์งานศิลปะของมนุษย์ ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน งานศิลปะนั้นหมายรวมถึงงานทัศนศิลป์ วิจิตรศิลป์ ตลอดจนงานสถาปัตยกรรมและการออกแบบมัณฑนศิลป์ งานศิลปะที่จะนำมารวบรวมเพื่อจัดแสดงมีทั้งงานจิตรกรรม ประติมากรรม สถาปัตยกรรม วรรณกรรม ดนตรีและการแสดง และศิลปะแนวใหม่ๆ ที่เกิดขึ้นในโลกปัจจุบัน พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้มีการจัดแสดงทั้งในอาคารและกลางแจ้ง เรียกชื่อต่างๆ กันว่า พิพิธภัณฑสถานศิลปะ พิพิธภัณฑสถานศิลปะสมัยใหม่ พิพิธภัณฑสถานศิลปะร่วมสมัย หรือหอศิลป์

พิพิธภัณฑ์รถยนต์โบราณ "เจษฎาเทคนิคมิวเซียม" อำเภอนครชัยศรี จังหวัดนครปฐม

พิพิธภัณฑสถานที่เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับคนยังมีแยกออกไปเป็นพิพิธภัณฑสถานเฉพาะเรื่อง หรือเฉพาะบุคคล เช่น พิพิธภัณฑ์บ้านดำ ของถวัลย์ ดัชนี ศิลปินแห่งชาติ

๒. พิพิธภัณฑสถานที่เล่าเรื่องธรรมชาติ

พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้เล่าเรื่องราวเกี่ยวกับธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ซึ่งหมายรวมถึงสัตว์ พืช ระบบนิเวศ ทรัพยากรธรณี โบราณชีววิทยา และภูมิอากาศ บางครั้งจัดแสดงควบคู่ไปกับพิพิธภัณฑสถานที่รวบรวมเรื่องราวเกี่ยวกับการคิดค้นของมนุษย์ ในด้านต่างๆ เพราะส่วนใหญ่การค้นคว้าทางวิทยาศาสตร์ของมนุษย์จะต้องคำนึงถึงสิ่งแวดล้อม และการเรียนรู้จากธรรมชาติ โดยแบ่งเป็น ๒ กลุ่มหลัก คือ

การจัดแสดงพิพิธภัณฑ์ประเภทธรรมชาติวิทยา องค์การพิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์แห่งชาติ อำเภอคลองหลวง จังหวัดปทุมธานี

ก. พิพิธภัณฑสถานธรรมชาติวิทยา เป็นพิพิธภัณฑสถานที่เน้นในเรื่องประวัติหรือวิวัฒนาการของธรรมชาติและสิ่งที่มีชีวิต โดยรวบรวมตัวอย่างดิน น้ำ ลม ไฟ ปรากฏการณ์ทางธรรมชาติกับสภาวะแวดล้อมที่เปลี่ยนไป เพื่อศึกษาการเปลี่ยนแปลงของโลก และผลของความเปลี่ยนแปลงต่อสิ่งมีชีวิต นอกจากนี้ยังศึกษาแขนงวิชา ที่เกี่ยวข้องกับชีววิทยา ตลอดจนทรัพยากรทางธรรมชาติที่จะช่วยให้มนุษย์ปรับตัวให้เข้ากับสิ่งแวดล้อมและศึกษาหนทาง ที่จะอนุรักษ์สิ่งแวดล้อมต่อไป พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้มีอยู่ในหลายหน่วยงาน ของสถาบันการค้นคว้าทางธรรมชาติ ในมหาวิทยาลัย มีทั้งแบบในอาคารและกลางแจ้ง บางครั้งเป็นป่าทั้งผืน เช่น อุทยานแห่งชาติ สวนสัตว์ สถานพันธุ์สัตว์น้ำ ส่วนใหญ่จะเรียกชื่อเป็นพิพิธภัณฑสถานประวัติธรรมชาติ หรือชื่อเฉพาะเรื่อง เช่น พิพิธภัณฑ์ไดโนเสาร์ พิพิธภัณฑ์ทรัพยากรธรณี

ข. พิพิธภัณฑ์วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี เป็นพิพิธภัณฑสถานที่เน้นเรื่องราวและเนื้อหา ตลอดจนการรวบรวมตัวอย่าง ผลงานการค้นคว้าทางวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีทางอุตสาหกรรมของมนุษย์ พิพิธภัณฑสถานประเภทนี้ นำเสนอเรื่องราวความรู้พื้นฐานทางวิทยาศาสตร์ของมนุษย์ที่ผ่านการเรียนรู้มายาวนาน เช่น เรื่องเสียง แสง เรื่องดาวนพเคราะห์ต่างๆ แต่ในขณะเดียวกันก็เสนอความก้าวหน้าทางการคิดค้นคว้าวิทยาการใหม่ๆ เช่น การใช้พลังงานแสงอาทิตย์ทดแทนพลังงานด้านอื่น นอกจากนี้ก็มีพิพิธภัณฑสถานที่เป็นเฉพาะเรื่อง เช่น พิพิธภัณฑสถานเกี่ยวกับรถยนต์ เครื่องบิน ยานอวกาศ ทุกแห่งมีวัตถุประสงค์ให้ผู้เข้าชมได้เรียนรู้การทำงานทางวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีที่มนุษย์คิดค้นขึ้น

การจัดแสดงโครงกระดูกไดโนเสาร์สายพันธุ์ต่างๆ ณ พิพิธภัณฑ์สิรินธร อำเภอสหัสขันธ์ จังหวัดกาฬสินธุ์

ประโยชน์ของพิพิธภัณฑสถาน

พิพิธภัณฑสถานมีบทบาทในการเป็นแหล่งเรียนรู้เรื่องราวด้านต่างๆ ที่เกี่ยวข้องกับคนและธรรมชาติ ทำให้เกิดสังคมแห่งการเรียนรู้ คนในสังคมมีพัฒนาการทางความคิด มีความเข้าใจในการอยู่ร่วมกันอย่างเป็นสุข และอยู่ร่วมกับธรรมชาติได้อย่างยั่งยืน

บทความและภาพประกอบที่อยู่ในเว็บไซต์ของมูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ นี้ใช้สำหรับเพื่อสนับสนุนการผลิตหนังสือสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ
เป็นการเผยแพร่วิชาการให้แก่เยาวชนและประชาชนทั่วไป โดยจะนำไปแจกจ่ายให้โรงเรียนทั่วประเทศ และจำนวนหนึ่งนำออกจำหน่ายเพื่อนำเงินมาสมทบทุนในการจัดพิมพ์ต่อไป
ซึ่งเป็นการใช้สิทธิโดยสุจริต ทั้งนี้มูลนิธิได้รับอนุญาตทั้งบทความและภาพประกอบจากผู้เขียนแล้ว หากมีประเด็นขัดข้องสงสัยในเรื่องลิขสิทธิ์อย่างใด ขอได้โปรดแจ้งให้
มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ ทราบเพื่อพิจารณาแก้ไขความขัดข้องสงสัยนั้นต่อไป จะเป็นพระคุณยิ่ง

ลิขสิทธิ์เป็นของมูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ
ห้ามนำข้อความและรูปภาพไปเผยแพร่โดยไม่ได้รับอนุญาต