พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น ลักษณะอย่างพัดด้ามจิ้ว รูปกลมมนอย่างพัดหน้านาง ยอดพัด และส้นพัด แกะลายบัว เหมือนพัดแฉก ใช้เป็นตาลปัตรสำหรับพระราชาคณะ ในราชตระกูลฝ่ายวิปัสสนาธุระ เดิมทรงเตรียมถวายพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าอำไพ ซึ่งทรงผนวชอยู่ แต่ทรงลาผนวชเสียก่อน ต่อมาพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ถวายหม่อมเจ้า พระสังวรประสาธน์ (เล็ก) ทรงถือเป็นพระองค์แรกจนถึงชีพิตักษัย พระราชาคณะที่ได้รับถวายสืบต่อมาในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว คือ พระสังวรประสาธน์ (หม่อมราชวงศ์พยอม เสนีวงศ์) ถือเป็นรูปสุดท้ายจนมรณภาพ พ.ศ. ๒๔๔๘

            มีลักษณะเป็นพัดแฉกเปลวเพลิง มีลายถมปัดสีเขียวบนพื้นสีเหลือง เข้าใจว่า พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น เพื่อถวายสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ เมื่อครั้งเป็นพระราชาคณะ มีสมณศักดิ์เสมอพระราชาคณะชั้นสามัญ

            มีลักษณะเป็นพัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ทำด้วยงาแกะตลอดทั้งเล่ม พื้นพัดสลักเป็นลายโปร่งอย่างประณีตประดับพลอย พัดเล่มนี้เจ้าพระยาสุธรรมมนตรี (บุญศรี) ต้นสกุลบุรณศิริ สร้างขึ้นเพื่อทูลเกล้าฯ ถวายพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เพื่อพระราชทานแด่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์ ให้ทรงถือเป็นพัดยศประจำพระองค์ ต่อมา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ถวายพัดแฉกงานี้ แด่สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ครั้งยังเป็นเจ้าคณะใหญ่ ฝ่ายธรรมยุติกนิกาย ในรัชกาล พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อสมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส สิ้นพระชนม์ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สถาปนาพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ เป็นสมเด็จพระสังฆราชเจ้า และได้ถวายพัดแฉกงาเล่มนี้เป็นพัดยศให้ทรงถือสืบต่อมา ตลอดพระชนมายุ และพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช โปรดเกล้าฯ ถวายแด่สมเด็จพระสังฆราช กรมหลวงวชิรญาณวงศ์ (หม่อมราชวงศ์ชื่น  นพวงศ์) เมื่อดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ฝ่ายธรรมยุติกนิกาย พ.ศ. ๒๔๙๓ ดังนั้น อาจกล่าวได้ว่า พัดแฉกประดับพลอยเล่มนี้ เป็นพัดยศที่ใช้ถวายแด่สมเด็จพระราชาคณะ ซึ่งเป็นพระราชวงศ์ตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ฝ่ายธรรมยุติกนิกาย และพัดยศเล่มนี้ ใช้เฉพาะในวันงานพระราชพิธีถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา และวันรับพระกฐินหลวง เท่านั้น

นอกจากนี้ยังมีพัดที่สร้างขึ้นพิเศษในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอีก ๓ ประเภท คือ พัดรัตนวราภรณ์ พัดรัตนาภรณ์ และพัดพระราชลัญจกร สำหรับพัดรัตนาภรณ์เป็นพัดประจำรัชกาล โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้น เพื่อพระราชทานพระสงฆ์ที่ทรงเคารพนับถือและคุ้นเคยโดยเฉพาะ ถือเป็นพัดยศเช่นกัน พัดยศประเภทนี้จะใช้ได้เฉพาะพระสงฆ์ที่ได้รับพระราชทานเท่านั้น และใช้เฉพาะ เมื่อถวายอนุโมทนา ในงานพระราชพิธีฉัตรมงคลงานเดียว สำหรับพัดรัตนาภรณ์นี้ ในรัชกาลต่อๆ มา ก็ทรงสร้างด้วย