เล่มที่ 32
ตาลปัตร พัดยศ และสมณศักดิ์
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
ลักษณะพัด ยศตามลำดับชั้นสมณศักดิ์
โดยที่พัดยศเป็นเครื่องประกอบสมณศักดิ์ ซึ่งเปรียบเสมือนตำแหน่งบรรดาศักดิ์ ของฝ่ายอาณาจักรหรือฝ่ายข้าราชการ ที่ได้ทำความดีความชอบในหน้าที่การงาน และได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์ลำดับต่างๆ โดยมีเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เป็นเครื่องประกอบตามชั้นยศพัดยศก็เช่นเดียวกัน เมื่อพระมหากษัตริย์ทรงเลื่อมใสศรัทธาพระสงฆ์ ที่มีความรู้พระไตรปิฎกแตกฉานมีความสามารถในภาษาบาลีสันสกฤต เป็นผู้ที่เคร่งครัดในพระธรรมวินัย และได้ทำคุณประโยชน์แก่พระศาสนา ก็จะพระราชทานสมณศักดิ์พร้อมพัดยศให้พัดยศจึงมีลักษณะแตกต่างจากตาลปัตรธรรมดาที่พระ สงฆ์ทั่วไปใช้อยู่ พัดยศของสมณศักดิ์บางชั้นมีลักษณะเป็นทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ ด้านข้างเป็นแฉกๆบางชั้นมีลักษณะกลม ขอบพัดเป็นหยักๆ อีกทั้งสี วัสดุที่ทำ การตกแต่ง และชื่อเรียก ยังแตกต่างกันตามลักษณะของพัด ซึ่งประกอบสมณศักดิ์แต่ละชั้นดังนี้
สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ ทรงฉายกับพัดแฉก ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างถวายเป็นพิเศษ
พัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์
๑. พัดยศพระราชาคณะ
๒. พัดยศพระราชาคณะชั้นธรรม เป็นพัดของเก่าที่เป็นของพระราชาคณะ ซึ่งเป็นพระราชวงศ์
๓. พัดยศพระราชาคณะชั้นสามัญ
๑. พัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์
ตัวพัดมีลักษณะเป็นแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ เป็นพัดยศสำหรับสมเด็จพระสังฆราชเจ้า สมเด็จพระมหาสมณเจ้า สมเด็จพระสังฆราช สมเด็จพระราชาคณะ และพระราชาคณะ เช่น
- พัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่เป็นพัดยศตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก พื้นพัดเป็นตาดเงิน สลับลูกคั่นตาดทอง ปักดิ้นเลื่อม และทองแล่ง ใจกลางปักเป็นช่อใบเทศ ยอดงาเป็นฉัตร ๓ ชั้น พัดยศเล่มนี้ เป็นพัดประจำตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราชอย่างธรรมดา ถ้าเป็นสมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายกที่มีวุฒิพิเศษ ก็จะโปรดเกล้าฯ ให้ทำพัดยศที่มีเครื่องประดับที่งดงาม และมีเครื่องหมายแสดงวุฒินั้น พระราชทานเป็นการยกย่องเกียรติยศเพิ่มขึ้น
- พัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่เป็นพัดยศตำแหน่งสมเด็จพระราชาคณะ ชั้นสุพรรณบัฏ พื้นตาดเหลือง มีลูกคั่นสลับเป็นริ้วด้วยตาดสีน้ำเงินอ่อนและขาว ปักลายกระหนก ด้วยดิ้นเลื่อม และทองแล่ง ใจกลางเป็นตาดเหลืองปักลายใบเทศ
- พัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ที่เป็นพัดยศตำแหน่งพระราชาคณะ ถ้าเป็นชั้นหิรัญบัฏ เป็นพื้นโหมดเหลืองสลับริ้วลูกคั่น ตาดสีแดง ขาว น้ำเงินอ่อน ปักลวดลาย ด้วยดิ้นเลื่อม และทองแล่ง ใจกลางเป็นโหมดเหลืองปักลายใบเทศ
- พัดแฉกทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ของพระราชาคณะลำดับรองๆ ลงไป ได้แก่ พระราชาคณะชั้นธรรม พระราชาคณะชั้นเทพ พระราชาคณะชั้นราช และพระราชาคณะชั้นสามัญ พื้นพัดแตกต่างกัน เช่น พื้นโหมดขาว พื้นแพรต่วน พื้นกำมะหยี่ การปัก และการตกแต่งก็จะแตกต่างกันด้วย
๒. พัดแฉกเปลวเพลิง
ตัวพัดมีลักษณะคล้ายทรงพุ่มข้าวบิณฑ์ แต่มีแฉกคล้ายเปลวเพลิง เป็นพัดยศสำหรับพระครูสัญญาบัตร ตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัด หรือเป็นเจ้าอาวาสพระอารามหลวงชั้นเอก เช่น
- พัดพระครูเจ้าคณะจังหวัดชั้นเอก พื้นสักหลาดแดง ตรงกลางสลับสีขาบเขียวม่วงปักดิ้น
- พัดแฉกเปลวเพลิงพระครูเจ้าคณะจังหวัดชั้นโท พื้นสักหลาดแดงล้วนปักดิ้น
๓. พัดพุดตาน
ตัวพัดมีลักษณะเป็นวงกลม ขอบพัดหยักเป็นแฉกๆ คล้ายกลีบบัวบาน เป็นพัดยศสำหรับพระสงฆ์ตำแหน่งพระครูสัญญาบัตรลงไปถึงพระปลัด เช่น
- พัดพระครูของสมเด็จพระราชาคณะ พื้นกำมะหยี่เหลืองสลับกำมะหยี่แดง ลวดใหญ่ปักทองแล่ง ลวดเล็กปักดิ้นด้าน ลายปักดิ้นมันและเลื่อมเงิน
- พัดพระครูของพระราชาคณะชั้นเทพ ชั้นราช พื้นสักหลาด การปักและลวดลาย จะแตกต่างกัน
๔. พัดหน้านาง
ตัวพัดมีลักษณะรูปไข่คล้ายรูปหน้าสตรี คือ มีลักษณะอย่างตาลปัตรพระทั่วไปในปัจจุบัน เป็นพัดยศระดับพระครูฐานานุกรม (คือ พระสงฆ์ที่พระราชาคณะเป็นผู้ตั้ง) พัดยศเปรียญ และพัดนักธรรม เช่น
- พัดพระครูสมุห์ (ฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราชเจ้า ตลอดถึงของ พระราชาคณะชั้นราช) ถ้าเป็นฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราชเจ้า และสมเด็จพระราชาคณะชั้นสุพรรณบัฏ และพระราชาคณะ ชั้นหิรัญบัฏ เป็นพื้นกำมะหยี่แดงล้วน ถ้าเป็นฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นธรรม ชั้นเทพ และชั้นราช จะเป็นพื้นสักหลาดแดงล้วน ลวดลายการปักเหมือนกันหมด คือ กระหนก และลวดลายปักไหมทอง ใบและดอกปักดิ้น
- พัดพระครูสมุห์ ฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราชเป็นพื้นอัตลัด (ผ้าที่ทอด้วยไหม ควบทองแล่ง และเงินแล่ง) สีแดงสลับดำประดับเลื่อม ถ้าเป็นพระครูสมุห์ฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นสามัญ ไม่ประดับเลื่อม
หัวข้อก่อนหน้า
