กรมสาธารณสุข เมื่อวันที่ ๒๗ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๑ ได้มี ประกาศในหนังสือราชกิจจานุเบกษา ตั้งกรมสาธารณสุข ขึ้นในกระทรวงมหาดไทย โดยมีพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นชัยนาทนเรนทร เป็นอธิบดีคนแรก ดังนั้น ต่อมา ทางราชการจึงได้ถือเอาวันที่ ๒๗ พฤศจิกายนของทุกปี เป็นวันคล้ายวันสถาปนาการสาธารณสุขมาจวบกระทั่งทุก วันนี้ ในระยะแรกกิจการสาธารณสุขในชนบทและการ สาธารณสุขในกรุงเทพฯ ซึ่งขึ้นอยู่กับกระทรวงนครบาล ยังรวมกันไม่ได้เต็มที่ เนื่องจากติดขัดเรื่องการโอน อำนาจความรับผิดชอบและเรื่องงบประมาณ จนกระทั่ง เมื่อวันที่ ๑ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๖๕ ได้มีประกาศพระบรมราชโองการรวมการปกครองทั้งหัวเมืองและกรุงเทพฯ ให้อยู่ในกระทรวงเดียวกัน โดยยุบกระทรวงนครบาลมา รวมกับกระทรวงมหาดไทย การสาธารณสุขและการ แพทย์ของกรุงเทพฯ และหัวเมืองใกล้เคียงมาสังกัดกรมสาธารณสุข โดยได้ปรับปรุงส่วนราชการใหม่ใน พ.ศ. ๒๔๖๙ แบ่งกิจการออกเป็น ๑๓ กอง

            การบริหารงานสาธารณสุขของทางราชการในยุค ตั้งแต่ประกาศตั้งกรมสาธารณสุขในปี พ.ศ. ๒๔๖๑ จนถึงปีพระราชทานรัฐธรรมนูญใน พ.ศ. ๒๔๗๕ ซึ่งได้จัดเอาไว้ยุคที่ ๒ นั้น การดำเนินงานส่วนใหญ่เพื่อป้องกันโรค และส่งเสริมสุขภาพอนามัยของประชาชน สำหรับการบำบัดโรคโดยตรง อันได้แก่การสร้างโรงพยาบาล หรือสถานีอนามัย ซึ่งในสมัยนั้นเรียกว่า "โอสถสภา" มีเพียงแต่การสนับสนุนให้ท้องที่ต่างๆ จัดสร้างขึ้นเอง เท่านั้น

            

            ในยุคที่ ๒ นี้ กล่าวได้ว่าเป็นการเริ่มต้นของการ แพทย์แผนปัจจุบัน และการรวมตัวของกิจการสาธารณสุข แต่ก็ได้มีวิวัฒนาการที่สำคัญอันก่อให้เกิดความเจริญ ก้าวหน้าแก่วงการแพทย์การสาธารณสุขในปัจจุบัน ซึ่งมีปรากฏเป็นหลักฐาน ในแต่ละเรื่อง ดังต่อไปนี้

การผลิตยาตำราหลวง

            โดยที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระราชประสงค์จะให้มียาดีและจำหน่ายในราคาถูกให้ราษฎรได้ใช้ ทั่วราชอาณาจักร สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ในฐานะเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ซึ่งมีหน้าที่บำบัดโรคภัยไข้เจ็บแก่ราษฎร ตามหัวเมือง จึงจัดให้มีการประชุมหมอฝรั่งที่เข้ามาทำงานในกรุงเทพฯ ใน พ.ศ. ๒๔๔๕ และหลังจากปรึกษาหารือกันแล้ว ตกลงให้ผลิตยาที่อยู่ในประเภทยาสามัญ ประจำบ้านรวม ๘ ขนาน ในระยะแรก หมออะดัมสัน ซึ่งภายหลังมีบรรดาศักดิ์ เป็นพระบำบัดสรรพโรค เป็นผู้ผลิต ต่อมาในปี พ.ศ. ๒๔๔๘ ภายหลังการจัดตั้งโอสถ ศาลาแล้ว รัฐบาลจึงรับโอนหน้าที่นี้มาทำเอง