การพยากรณ์อากาศ คือ การบอกลักษณะอากาศในเวลาข้างหน้า เช่น บอกว่า อากาศจะเป็นอย่างไรในเวลา ๒๔ ชั่วโมง ๔๘ ชั่วโมง หรือในอีก ๒ - ๓ วันข้างหน้า ซึ่งการพยากรณ์อากาศนี้อาศัยข้อมูลและเหตุผลทางวิทยาศาสตร์ ไม่ได้ใช้โหราศาสตร์ หรือการเดาโดยไร้เหตุผล
แผนที่อากาศผิวพื้น
วิธีการพยากรณ์อากาศ ก็คือ การเก็บข้อมูลในปัจจุบันของลักษณะอากาศต่างๆ เช่น ความกดอากาศ ความชื้นในอากาศ อุณหภูมิของอากาศ ความเร็วลม และทิศทางลม เราสามารถวัดค่าเหล่านี้ได้โดยใช้เครื่องมือซึ่งติดตั้งตามสถานีตรวจอากาศต่างๆ ทั่วโลก ปัจจุบัน มีดาวเทียมตรวจอากาศช่วยถ่ายภาพเมฆที่แสดงบริเวณหย่อมความกดอากาศ และบริเวณที่พายุก่อตัว ทำให้การพยากรณ์ง่ายขึ้น เมื่อได้ข้อมูล ในเวลาปัจจุบัน จากการตรวจอากาศทุกๆ ๓ ชั่วโมงก็นำข้อมูลเหล่านี้มาเขียนลงในแผนที่อากาศในช่วงเวลาต่างๆ และสามารถคาดการณ์ ในเวลาข้างหน้าได้ด้วย หรือนำข้อมูลมาใช้กับทฤษฎีพื้นฐานทางวิชาฟิสิกส์ อันได้แก่ กฎของแก๊ส กฎการเคลื่อนที่ของนิวตัน กฎทางเทอร์โมไดนามิกส์ และกฎการคงตัวของมวล โดยอาศัยคณิตศาสตร์ขั้นสูง ทำให้ได้ค่าตัวแปรต่างๆ ในอนาคต แล้วนำมาวิเคราะห์เป็นแผนที่อากาศในเวลาข้างหน้าได้ ปัจจุบันวิธีการเหล่านี้ใช้คอมพิวเตอร์ช่วยให้ได้ผลเร็วขึ้น และจากการวิเคราะห์แผนที่อากาศ นักพยากรณ์อากาศก็จะเป็นคนแปลความหมายออกมาให้คนทั่วไปทราบ
ปัจจุบันการพยากรณ์อากาศเข้ามามีบทบาทในหลายๆ ด้าน เช่น ในด้านเกษตรกรรมซึ่งต้องอาศัยธรรมชาติ ถ้าจะเกิดลักษณะอากาศที่ผิดปกติ เช่น แห้งแล้ง ฝนตกหนัก น้ำท่วม จะได้วางแผนให้พ้นจากความเสียหายเหล่านั้นได้ ด้านการคมนาคมทางอากาศ เครื่องบินอาจประสบอุบัติเหตุถ้าทำการบินในขณะที่มีพายุฝนฟ้าคะนอง ทำให้ต้องงดเที่ยวบินนั้นๆ หรือเมื่อมีพายุไต้ฝุ่นจะมีการเตือนไม่ให้นำเรือออกจากฝั่ง เมื่อมีหมอกหนาทัศนวิสัยไม่ดีก็จะเตือนให้ขับรถด้วยความระมัดระวัง แม้แต่การออกไปทำงาน หรือออกไปประกอบกิจธุระนอกที่อยู่อาศัยก็จะมีการเตรียมพร้อม เช่น เตรียมร่มกันแดดกันฝน เตรียมเสื้อหนาหรือบาง ตามลักษณะอากาศที่จะเกิดขึ้นตามการพยากรณ์อากาศ
จะเห็นว่า การพยากรณ์อากาศมีความสำคัญมากในการดำเนินชีวิตประจำวัน จึงมีการพยากรณ์อากาศทางสื่อต่างๆ เป็นประจำทุกวัน ทำให้เราได้รับรู้ข่าวอากาศได้สะดวกรวดเร็ว และทันเหตุการณ์ โดยเฉพาะเมื่อจะเกิดปรากฏการณ์ที่รุนแรง ก็จะมีการเตือนภัยล่วงหน้า และแนะวิธีปฏิบัติที่ถูกต้อง ซึ่งเราควรเชื่อฟังและปฏิบัติตาม เพื่อประโยชน์ต่อชีวิตและทรัพย์สิน ของเราเอง