ขั้นตอนต่างๆ ในการตรวจสอบอัญมณี
ขั้นตอนต่างๆ ในการตรวจสอบอัญมณี สามารถแบ่งออกได้เป็น ๕ ขั้นตอนใหญ่ๆ บนหลักเกณฑ์พื้นฐานของการวัดหาค่า และตรวจสอบสมบัติต่างๆ ของอัญมณี ทั้งทางกายภาพ ทางแสงที่ถูกต้อง ประกอบกับการตรวจดูอัญมณีนั้น ภายใต้กล้องจุลทรรศน์กำลังขยายสูง เพื่อพิจารณาถึงลักษณะ ตำหนิ มลทินภายในต่างๆ เป็นต้น
๑) การตรวจดูโดยทั่วไปด้วยตาเปล่า แว่นขยาย หรือกล้องจุลทรรศน์กำลังขยายต่ำ ๑๐-๓๐ เท่า ดู สี ความโปร่ง การเจียระไน ปรากฏการณ์ ประกาย ความวาว การกระจายแสง ความหน่วง แนวแตก การแตก ตำหนิภายนอกต่างๆ การประกบ เป็นต้น
๒) การตรวจดูด้วยกล้องจุลทรรศน์ กำลังขยายสูง ๓๐-๒๐๐ เท่า เป็นการตรวจวิเคราะห์จำแนกลักษณะ ชนิด มลทิน ภายในต่างๆ ของอัญมณี เช่น อัญมณีธรรมชาติ อัญมณี สังเคราะห์ อัญมณีเทียม อัญมณีเลียนแบบ อัญมณีที่ได้มีการปรับปรุงคุณภาพ เป็นต้น จะต้องใช้ระบบแสงที่ถูกต้องเหมาะสมในการตรวจ หรือการตรวจดู โดยการจุ่มอัญมณีลงในน้ำหรือน้ำยาบางอย่าง
แว่นขยายตรวจอัญมณี
เครื่องมือวัดค่าดัชนีหักเหของแสง
ผลึกเพชรก่อนเจียระไน
๓) การวัดหาค่าดัชนีหักเหของแสง โดยใช้เครื่องรีแฟรกโตมิเตอร์ ซึ่งทำได้ทั้งอัญมณีที่มีผิวมันราบเรียบ และผิวโค้ง วัดหาค่าดัชนีหักเหของอัญมณีชนิดต่างๆ (ค่าเดียว สองค่า สามค่า) ค่าไบรีฟริงเจนซ์ (Birefringence) ซึ่งเป็นค่าความ แตกต่างระหว่างค่าดัชนีหักเหสูงสุดกับค่าดัชนี หักเหต่ำสุด ค่าสัญลักษณ์ทางแสง ๔) สีแฝดและลักษณะทางแสงของผลึก โดยใช้โพลาไรสโคป หาลักษณะทางเดินของแสง ในอัญมณี หาค่าสัญลักษณ์ทางแสง หาสีแฝด หรือใช้ไดโครสโคปหาสีแฝด
๕) การตรวจสอบเพิ่มเติมอื่นๆ
ใช้เครื่องสเปกโตรสโคป ดูการ ดูดกลืนแสง หรือการเปล่งแสงในช่วงความยาวคลื่นแสง ที่สามารถรับได้ด้วยตาเปล่า เพื่อให้ทราบถึงธาตุ ที่ทำให้เกิดสีในอัญมณี การย้อมสี
- ใช้เครื่องชั่ง หรือน้ำยาสาร ละลายหนัก หาค่าความถ่วงจำเพาะ
- ใช้แสงอัลตราไวโอเลต ตรวจดู การเรืองแสงตามธรรมชาติ หรือการย้อมสี
- ใช้แว่นกรองแสง ตรวจอัญมณี สังเคราะห์บางชนิด หรือการย้อมสี
- ใช้เครื่องวัดการนำความร้อน ตรวจแยกเพชรออกจากเพชรเทียม เพชรเลียน แบบต่างๆ
- เครื่องมือที่ใช้วิทยาการเทคโนโลยีที่ก้าวหน้า สำหรับตรวจสอบอัญมณีบางชนิด ที่ยากต่อการตรวจด้วยวิธีธรรมดา เช่น เครื่องอินฟราเรดสเปกโตรสโคป (Infrared spectroscope) เครื่องเอกซเรย์ฟลูออเรสเซนซ์ (X-ray fluores- cence) เครื่องยู-วี วิสิเบิลสเปกโตรโฟโตมิเตอร์ (UV-visible spectrophotometer) เครื่องอิเล็กตรอนไมโครโพลป (Electron microprobe) เป็นต้น
รายละเอียดในขั้นตอนต่างๆ นี้ จะแสดง ให้เห็นว่า ผู้สนใจ หรือใครก็ตาม จะสามารถตรวจจำแนกประเภทและชนิดอัญมณีได้ ไม่ว่าจะเป็นอัญมณีธรรมชาติ หรืออัญมณีที่ทำขึ้นทั้งหลาย โดยการใช้เครื่องมือทดสอบคุณสมบัติต่างๆ หลายชนิด รวมทั้งมีความสังเกต รอบคอบ ระมัดระวัง ในการตรวจวิเคราะห์ และรวบรวมข้อมูลต่างๆ ที่ได้จากการตรวจสอบนั้น มาแปลความหมายให้ได้ถึงประเภทและชนิดของอัญมณี และในขณะเดียวกันบุคคลนั้น ก็จะได้รับความรู้ ความเข้าใจในวิชาอัญมณีศาสตร์เพิ่มเติมมากขึ้น