ปริศนาคำทายในวัฒนธรรมไทย

            ในประเทศไทย พบว่าคนไทยน่าจะรู้จักปริศนาคำทายมาเป็นเวลานาน ดังมีหลักฐานปรากฏในตำรับท้าวศรีจุฬาลักษณ์ ซึ่งเป็นวรรณคดีสมัยสุโขทัย มีการกล่าวถึงปริศนาคำทายไว้ในเนื้อหา ส่วนที่เกี่ยวกับตำนานนางสงกรานต์ ในตำนานกล่าวถึงการท้าพนัน ระหว่างท้าวกบิลมหาพรหมกับธรรมบาลกุมาร ท้าวกบิลมหาพรหมได้ท้าให้ธรรมบาลกุมารแก้ปริศนา ๓ ข้อ หากธรรมบาลกุมารแก้ปริศนาดังกล่าวได้ ท้าวกบิลมหาพรหมจะยอมให้ตัดศีรษะ แต่หากแก้ไม่ได้ ธรรมบาลกุมารก็จะต้องยอมเป็นฝ่ายให้ท้าวกบิลมหาพรหมตัดศีรษะแทน ปริศนา ๓ ข้อมีว่า "ตอนเช้าราศีอยู่ที่ไหน ตอนกลางวันราศีอยู่ที่ไหน และตอนค่ำราศีอยู่ที่ไหน" ธรรมบาลกุมารซึ่งเข้าใจภาษาของนก บังเอิญได้ยินบทสนทนาระหว่างนกผัวเมียคู่หนึ่ง ทำให้ได้รู้คำตอบว่า "ตอนเช้าราศีอยู่ที่หน้า ตอนกลางวันราศีอยู่ที่อก และตอนค่ำราศีอยู่ที่เท้า" ทั้งนี้ เพราะตอนเช้าคนเราล้างหน้า ราศีก็จะอยู่ที่ใบหน้า ส่วนในตอนกลางวัน เมื่ออากาศร้อน ก็เอาน้ำและแป้งหอมประพรมที่หน้าอก ราศีจึงอยู่ที่หน้าอก และในตอนค่ำ คนก็จะล้างเท้า เพื่อเตรียมตัวเข้านอน ราศีจึงอยู่ที่เท้า

            สมัยอยุธยา พบว่า มีการใช้ปริศนาในการสั่งสอนธรรมะ ในรูปแบบที่เป็นกระทู้ปริศนาธรรม ที่เรียกกันว่า "ประคนธรรม" นอกจากนี้ยังกล่าวถึงการเล่นทายปริศนาในนิทานพื้นบ้าน เช่น เรื่องศรีธนญชัย และในวรรณคดีไทย เช่น เรื่องสมุทรโฆษคำฉันท์

            สมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว มีการออกสลากกินแบ่ง ที่เรียกว่า "หวย ก ข" เมื่อมีผู้มาขอให้นายโรงบอกใบ้ว่า สลากจะออกอะไร นายโรงก็บอกใบ้เป็นปริศนาให้ลองทาย ต่อมา ในรัชกาล พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หอพระสมุดวชิรญาณ (ต่อมาคือ หอสมุดแห่งชาติ)  ได้ออกหนังสือพิมพ์รายสัปดาห์ชื่อ "วชิรญาณสัปดาห์" ใน พ.ศ. ๒๔๒๙ คณะกรรมการหอพระสมุดฯ ได้ชำระโคลงปริศนาชุดหนึ่งชื่อว่า "โคลงทาย" ซึ่งต่อมาได้นำมาตีพิมพ์เผยแพร่ในหนังสือพิมพ์ "วชิรญาณสัปดาห์" และเปิดโอกาสให้ประชาชนส่งจดหมายมาร่วมทายปริศนา เพื่อรับของรางวัลด้วย

            นอกจากนี้ยังมีบันทึกว่า พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อครั้งยังทรงดำรงพระอิสริยยศเป็น สมเด็จพระบรมโอรสาธิราช สยามมกุฎราชกุมาร โปรดการละเล่นทายปริศนาที่เรียกว่า "ผะหมี" โดยครั้งหนึ่งในงานฤดูหนาวประจำปี ของวัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม เคยโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งโรงทายปริศนาผะหมีในงานนี้ด้วย

            สมัยต่อมา เมื่อมีการพิมพ์และวิทยุโทรทัศน์เกิดขึ้นในประเทศไทย  ก็พบว่า มีการนำปริศนาคำทายมาเผยแพร่ในสื่อต่างๆ ด้วย เช่น ในรายการเกมโชว์ทางโทรทัศน์ ชื่อว่า "ผะหมี" ซึ่งออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์ช่อง ๔ บางขุนพรหม (ปัจจุบัน คือ สถานีโทรทัศน์ช่อง ๙ อสมท)  มีการนำปริศนาคำทายชนิดหนึ่งที่เรียกว่า "ผะหมี" มาเล่นทายในรายการ และเปิดโอกาสให้ผู้ชมทางบ้านโทรศัพท์มาร่วมทายด้วย