หัวโขน

            คือ หน้ากากสวมหัวที่ใช้ในการแสดงแบบหนึ่งของไทย มีลักษณะต่างๆ กันไป ตามฐานะของผู้แสดง ซึ่งไม่อาจจะขับร้อง หรือเจรจาเองได้ จึงทำให้เกิดการพากย์ขึ้น ผู้แสดง และผู้พากย์ จะต้องมีความสัมพันธ์กันเป็นอย่างดี ขณะที่เราชมการแสดงโขน จะรู้สึกว่า ผู้แสดง ที่สวมหัวโขน จะแสดงอาการดีใจ เศร้าโศก ได้เหมือนกับมนุษย์ธรรมดา หัวโขนได้ถูกนำมาใช้ในการแสดง ตั้งแต่สมัยอยุธยาตอนปลาย (พ.ศ. ๒๓๐๐) ตามปกติจะมีเพียง ๒ แบบ คือ แบบสวมมงกุฎ และไม่สวมมงกุฎ หรือที่เรียกว่า "ศีรษะโล้น" มงกุฎที่สวมหัวโขนนั้น โดยทั่วไปแล้ว มักจะทำติดกันตายตัว แต่บางครั้งก็ทำให้ถอดแยกออกจากกันได้ ในการทำหัวโขนนั้น สิ่งสำคัญจะต้องมีหุ่นหัวโขน ซึ่งทำด้วยปูนหรือสลักไม้ก็ได้ (หุ่นนี้จะมีลักษณะของใบหน้า และรูปศีรษะเป็นเค้า พอให้เห็นเพียงเล็กน้อยเท่านั้น มีหลายชนิด เช่น หุ่นหัวยักษ์ หัวลิงอ้าปาก และหุบปาก หัวฤาษี หัวช้าง ฯลฯ) หลังจากนั้นก็ใช้กระดาษฟาง หรือกระดาษสา หรือกระดาษข่อยอย่างบาง ชุบน้ำพอเปียก แล้วนำมาวางทาบกับหุ่นให้ทั่วหัว ประมาณ ๓-๔ ชั้น ชั้นต่อมาใช้กระดาษทาแป้งเปียกปิด ทับลงไปอีก จนหนาพอสมควร แล้วนำไปผึ่งแดด ให้ (ภายนอก) แห้ง แล้วขัดถูด้วยชิ้นไม้ไผ่ หรือเขาสัตว์ให้เรียบทั่วหัว แล้วผึ่งแดดอีกครั้งหนึ่ง พอแห้งสนิทจึงรีด (ขัด) ให้กระดาษที่ปิดขึ้นมันและเรียบ จากนั้นใช้มีดกรีดผ่า ตั้งแต่กลางศีรษะ จนถึงท้ายทอย (ไม่ผ่าด้าน หน้า เพราะจะเป็นรอย) ค่อยๆ ลอกเอากระดาษ ที่ปิดออกจากหุ่น แล้วเย็บรอยผ่าให้สนิท ใช้กระดาษบางๆ ทาแป้งเปียกปิดทับรอยเย็บให้เรียบร้อย สำหรับการตกแต่งหัวโขนนั้น ใช้รักสมุกปั้นเป็นหางคิ้ว หนวด ริมฝีปาก และส่วนที่ต้องการให้นูนขึ้น ส่วนลวดลายต่างๆ ก็ใช้รักสมุก กดลงในแม่พิมพ์หินอ่อน ซึ่งแกะเป็นลวดลายต่างๆ เช่น ลายเทศตาอ้อย ตากนก ฯลฯ เมื่อได้ พอแก่ความต้องการแล้ว ก็ใช้รักอย่างใสทาปิดประดับลงในที่ๆ ต้องการจนทั่ว แล้วก็ตกแต่งด้วยสีอีกทีหนึ่ง โดยลงสีพื้นเสียก่อน ส่วนภายในของหัวโขนนั้น มักใช้สีหรือรักอย่างใสทา เพื่อป้องกันตัวสัตว์มาแทะ