เล่มที่ 9
โภชนาการ
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
โรคโลหิตจางจากการขาดเหล็ก
โลหิตจางหรือซีด เป็นภาวะที่ร่างกายมีระดับเฮโมโกลบินในเลือดต่ำกว่าปกติ สาเหตุอาจเกิดจากการขาดสารอาหารที่จำเป็นต่อการสร้างเฮโมโกลบิน หรือไม่เกี่ยวกับด้านโภชนาการเลยก็ได้ โลหิตจางพบได้ในทุกอายุ และทั้งสองเพศ การศึกษาในประเทศไทยพบว่า เด็กซีดมีร้อยละ ๑๑-๔๑ ผู้ชายซีดร้อยละ ๑๕-๔๐ หญิงไม่ตั้งครรภ์ซีดมีร้อยละ ๓๕-๔๐ หญิงตั้งครรภ์ซีดมีร้อยละ ๒๑-๓๙
สารอาหารที่จำเป็นต่อการสร้างฮอร์โมนโกลบิน ได้แก่ เหล็ก วิตามิน โฟเลท บีสิบสอง บีหก อี ซี กรดอะมิโน และทองแดง การขาดสารอาหารนี้ อาจขาดตัวเดียว หรือหลายตัวก็ได้ อย่างไรก็ตาม ปัญหาที่สำคัญในประเทศไทยเกิดจากการขาดเหล็ก
ผลร้ายจากการขาดเหล็ก
เหล็กเป็นองค์ประกอบที่สำคัญของเฮโมโกลบิน ไมโอโกลบิน (myoglobin) และเอนไซม์หลายชนิด เฮโมโกลบินเป็นตัวนำออกซิเจนจากปอดไปยังอวัยวะต่างๆ และเก็บเอาของเสีย คือ คาร์บอนไดออกไซด์มาคืนให้ปอดกำจัดออกไป ไมโอโกลบินทำหน้าที่เช่นเดียวกับเฮโมโกลบิน แต่จำกัดความรับผิดชอบอยู่ในกล้ามเนื้อเท่านั้น ส่วนเอนไซม์หลายชนิดที่มีเหล็กเป็นองค์ประกอบ ก็ทำหน้าที่เกี่ยวกับการหายใจของเซลล์ ดังนั้นเมื่อเกิดการขาดเหล็กจึงมีผลร้ายต่อร่างกายดังนี้
๑. ประสิทธิภาพของการทำงานด้อยลง จากการศึกษาพบว่า ผู้ที่ซีดจากการขาดเหล็ก มีประสิทธิภาพการทำงานสู้คนปกติไม่ได้ ซึ่งมีผลกระทบกระเทือนต่อการทำมาหากินของครอบครัว และย่อมส่งผลไม่ดีต่อเศรษฐกิจของประเทศชาติ
๒. ผลเสียต่อการตั้งครรภ์ หญิงตั้งครรภ์ที่มีอาการซีดอย่างรุนแรง จะมีผลกระทบกระเทือนต่อตัวแม่เอ งและลูกที่อยู่ในครรภ์ด้วย แม่ที่ซีดจะทนต่อการตกเลือดในระหว่างคลอดได้น้อย มีโอกาสเป็นโรคติดเชื้อในระหว่างหลังคลอด และเสี่ยงต่อการคลอดก่อนกำหนด
๓. ความต้านทานต่อโรคชนิดติดเชื้อน้อยลง การขาดเหล็กมีผลกระทบกระเทือนต่อกลไกของร่างกาย ที่ทำหน้าที่ต้านทานเชื้อโรค ทำให้เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่ายขึ้น
๔. ผลร้ายอื่นๆ การขาดเหล็ก ทำให้หน้าที่หลายอย่างของร่างกายเลวลง เช่น การหลั่งน้ำย่อยในกระเพาะอาหารและลำไส้น้อย การเจริญเติบโตทั้งร่างกายและจิตใจของเด็กด้อยลง เป็นต้น
อาการของผู้ที่ขาดเหล็ก
ผู้ที่ขาดเหล็กและซีดแล้ว อาจมีอาการ และอาการแสดงต่อไปนี้ กินสิ่งที่ไม่เคยกินเป็นประจำในจำนวนที่ผิดสังเกต กลืนอาหารลำบาก ลิ้นมีลักษณะเลี่ยนและซีด เล็บเปราะมีลักษณะเป็นรูปซ้อน เส้นผมร่วงหลุดง่าย ถ้าซีดมากหัวใจจะโต และเกิดภาวะหัวใจล้มเหลวได้ ในผู้หญิงอาจมีเลือดประจำเดือนมากกว่าปกติ
ผู้ป่วยโรคโลหิตจาง จากการขาดธาตุเหล็ก ลิ้นเลี่ยนและซีด
สาเหตุที่คนไทยขาดเหล็ก
การที่คนไทยประสบปัญหาโลหิตจางจากการขาดเหล็กนั้น เกิดจากสาเหตุใหญ่ ๓ ประการ คือ
๑. ได้เหล็กจากอาหารไม่เพียงพอ คนไทยในชนบทกินข้าวและพืชผักเป็นส่วนใหญ่ ได้เนื้อสัตว์น้อย ปริมาณของเหล็กจากอาหาร และสภาพที่เหล็กดูดซึมในลำไส้จึงอยู่ในเกณฑ์ต่ำ
๒. การเสียเลือดอย่างเรื้อรัง การเป็นโรคพยาธิปากขอ หรือแผลที่กระเพาะอาหาร ทำให้มีการสูญเสียเหล็กออกจากร่างกาย
๓. ร่างกายต้องการเหล็กมากขึ้น เด็กที่อยู่ในวัยเจริญเติบโต หญิงที่มีประจำเดือน หญิงตั้งครรภ์ และให้นมลูก ล้วนต้องการเหล็กมากขึ้น จึงเป็นบุคคลที่เสี่ยงต่อการขาดเหล็ก
การป้องกันการขาดเหล็ก
เรื่องการขาดเหล็กมิใช่พบเฉพาะในประเทศไทย แต่เป็นปัญหาทุพโภชนา การที่พบได้ในทุกประเทศ การส่งเสริมให้ประชาชนกินอาหารที่มีเหล็กมากขึ้น ทำยาก เพราะอาหารที่ให้เหล็กมีไม่มาก องค์การอนามัยโลกจึงได้กำหนดแนวทางการแก้ไขการขาดเหล็กไว้ ๒ วิธี คือ
๑. การเสริมเหล็ก (iron supplementation) หมายถึง การให้เหล็กในรูปของเม็ดยาหรือสารละลายแก่ประชาชน เพื่อทำให้ภาวะโภชนาการของเหล็กดีขึ้น ในท้องถิ่นใด ถ้าปัญหาการขาดเหล็กสูง การที่จะแก้ไขปัญหาการขาดเหล็กให้รวดเร็วทันการ ต้องใช้วิธีการเสริมเหล็ก
๒. การเติมเหล็กในอาหาร (iron fortification) เป็นวิธีการเติมเหล็กลงในอาหาร เพื่อเพิ่มปริมาณเหล็กที่กินในชีวิตประจำวันแก่ประชาชน ที่ได้เหล็กจากอาหารไม่พอ วิธีนี้เป็นวิธีการเลียนแบบธรรมชาติในการนำเหล็กเข้าสู่ร่างกาย โดยไม่มีความรู้สึกว่า กินยาแบบการเสริมเหล็ก การเติมเหล็กในอาหารนี้ อยู่ในขั้นการวิจัยทดลองอยู่ โดยมุ่งหวังว่า เป็นวิธีควบคุมปัญหาโรคโลหิตจาง จากการขาดเหล็กได้ดีในระยะยาว
หัวข้อก่อนหน้า
บทความและภาพประกอบที่อยู่ในเว็บไซต์ของมูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ นี้ใช้สำหรับเพื่อสนับสนุนการผลิตหนังสือสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ
เป็นการเผยแพร่วิชาการให้แก่เยาวชนและประชาชนทั่วไป โดยจะนำไปแจกจ่ายให้โรงเรียนทั่วประเทศ และจำนวนหนึ่งนำออกจำหน่ายเพื่อนำเงินมาสมทบทุนในการจัดพิมพ์ต่อไป
ซึ่งเป็นการใช้สิทธิโดยสุจริต ทั้งนี้มูลนิธิได้รับอนุญาตทั้งบทความและภาพประกอบจากผู้เขียนแล้ว หากมีประเด็นขัดข้องสงสัยในเรื่องลิขสิทธิ์อย่างใด ขอได้โปรดแจ้งให้
มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ ทราบเพื่อพิจารณาแก้ไขความขัดข้องสงสัยนั้นต่อไป จะเป็นพระคุณยิ่ง
ลิขสิทธิ์เป็นของมูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชนฯ
ห้ามนำข้อความและรูปภาพไปเผยแพร่โดยไม่ได้รับอนุญาต
