มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน

ดิน

ดินเป็นแหล่งที่มาของธาตุอาหารที่จำเป็น เพื่อการเจริญเติบโตของพืช ดินที่บุกเบิกจากสภาพป่าใหม่ๆ มีความอุดมสมบูรณ์สูง พืชที่ปลูกจะดึงดูดธาตุอาหารจากดิน เพื่อการเจริญเติบโต และสร้างผลิตผลธาตุอาหารพืชได้จากดิน มีอยู่ ๑๓ ธาตุด้วยกัน แบ่ง ออกเป็นสองกลุ่ม คือ กลุ่มที่พืชต้องการใช้เป็นปริมาณมาก ได้แก่ ธาตุไนโตรเจน ฟอสฟอรัส โพแทสเซียม กำมะถัน แคลเซียม และแมกนีเซียม กลุ่มหนึ่งอีกกลุ่มหนึ่งเป็นธาตุที่พืชต้องการเป็นปริมาณน้อยมาก ได้แก่ ธาตุเหล็ก แมงกานีส โบรนอน โมลิบดินัม ทองแดง สังกะสี และ คลอรีน แต่ละธาตุไม่ว่าพืชต้องการเป็นปริมาณมากหรือน้อย จะมีความสำคัญต่อการเจริญเติบโตของพืชเท่าเทียมกัน หากพืชขาดธาตุใดธาตุหนึ่ง พืชจะไม่เจริญเติบโต และในที่สุดก็จะตาย

เมื่อปลูก พืชติดต่อกันเป็นเวลานาน ดินจะสูญเสียธาตุอาหารพืชไปจนหมด ในที่สุดก็กลายเป็นดินเลว ปลูกพืชไม่เจริญเติบโตอีกต่อไป ดังนั้นในการปลูกพืช จึงต้องมีการใส่ปุ๋ยบำรุงดินอยู่เสมอ ปุ๋ยบำรุงดินมีทั้ง ปุ๋ยอินทรีย์ และปุ๋ยเคมี ปุ๋ยเคมีจะประกอบด้วยธาตุอาหารไนโตรเจน (N) ฟอสฟอรัส (P) และโพแทสเซียม (K) เป็นหลัก เมื่อใส่ลงไปในดิน ก็จะถูกปลดปล่อยออกมา พืชสามารถดูดขึ้นไปใช้ประโยชน์ได้

ดินที่อุดมสมบูรณ์ หรือดินดี มีชั้นของดินบน หรือเรียกว่า ดินชั้นบน หนาประมาณ ๒๐ เซนติเมตร อุดมสมบูรณ์ด้วยธาตุอาหารพืช และอินทรียวัตถุ เหมาะสมต่อการปลูกพืช ชั้นของดินที่อยู่ลึกลงมา เรียกว่า ดินชั้นล่าง มีปริมาณธาตุอาหารพืชและอินทรียวัตถุต่ำ ไม่อุดมสมบูรณ์เท่ากับดินชั้นบน

การเก็บเกี่ยวผลิตผลออกจากไร่นา และส่งออกไปขาย ทำให้ธาตุอาหารในดินที่ติดไปกับผลิตผล จะสูญเสียไปอย่างถาวร

อินทรีย วัตถุในดินมีความสำคัญมาก เนื่องจากช่วยทำให้ดินโปร่ง และร่วนซุย เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของรากพืช นอกจากนั้นยังสามารถปลดปล่อยธาตุอาหารพืชที่สำคัญ เช่น ไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และธาตุอื่นๆ ให้แก่พืช

การไถ พรวนดิน เพื่อการเพาะปลูกในพื้นที่ที่ไม่เหมาะสม และไม่มีวิธีการอนุรักษ์ดินที่ถูกต้อง เป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้เกิดการชะล้างพังทลาย สูญเสียหน้าดินที่อุดมสมบูรณ์ เมื่อหน้าดินที่มีธาตุอาหารพืชและอินทรียวัตถุอันอุดมสมบูรณ์สูญหายไป หน้าดินที่เหลืออยู่ คือ ดินชั้นล่างจะเป็นดินเลว เนื่องจากมีธาตุอาหารพืชและอินทรียวัตถุน้อย ไม่สามารถปลูกพืชให้งอกงามอีกต่อไป

การเก็บเกี่ยวผลิตผลออกจากไร่นาและส่งออกไปขาย ทำให้ธาตุอาหารในดินที่ติดไปกับผลิตผล จะสูญเสียไปอย่างถาวร

พืชที่ ปลูกในดินเลว จะขาดแคลนธาตุอาหาร พืชจะเหลือง และให้ผลิตผลต่ำ ส่วนดินที่มีธาตุอาหารในดินพอเพียง พืชจะเขียวเจริญงอกงาม ให้ผลิตผลสูง

ส่วนที่เป็นผลิตผลของพืชที่ปลูกและเก็บเกี่ยวขาย จะเป็นตัวการสำคัญที่ทำให้เกิดการสูญเสียความอุดมสมบูรณ์ของดิน ส่วนของพืชที่สัตว์กินและถ่ายออกมาเป็นปุ๋ยคอกกลับคืนสู่ดิน จะปลดปล่อยธาตุอาหารที่เป็นประโยชน์แก่พืชอีกครั้งหนึ่ง ธาตุอาหารในดินที่ติดไปกับผลิตผลจะสูญเสียไปอย่างถาวร แต่เราสามารถใช้ปุ๋ยชดเชย หรือเพิ่มเติมให้กับดินจนพอเพียงแก่ความต้องการของพืชได้

ปุ๋ยคอก ได้แก่ มูลสัตว์ต่างๆ เช่น วัว ควาย เป็ด ไก่ ฯลฯ

ปุ๋ย

ปุ๋ย หมายถึง สารหรือสิ่งซึ่งเราใส่ลงไปในดิน เพื่อให้มันปลดปล่อยธาตุอาหารพืช โดยเฉพาะไนโตรเจน ฟอสฟอรัส และโพแทสเซียม ที่พืชยังขาดอยู่ ให้พืชได้รับอย่างเพียงพอ พืชสามารถเจริญเติบโตงอกงามดี และให้ผลิตผลสูงขึ้น

โดย ทั่วไปปุ๋ยแบ่งออกเป็นสองประเภทคือ ปุ๋ยอินทรีย์พวกหนึ่งและปุ๋ยวิทยาศาสตร์ หรือปุ๋ยเคมีอีกพวกหนึ่ง

ปุ๋ย อินทรีย์

ปุ๋ยพวกนี้ ได้แก่ พวกปุ๋ยคอก ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยพืชสด และวัสดุเหลือใช้จากโรงงานอุตสาหกรรมบางชนิด ซึ่งเป็นพวกอินทรียสาร

ปุ๋ยคอก ปุ๋ยคอกที่สำคัญ ได้แก่ ขี้หมู ขี้เป็ด ขี้ไก่ ฯลฯ

ปุ๋ยหมัก ปุ๋ยพวกนี้ ได้แก่ ปุ๋ยที่เราได้จากการหมักเศษพืช เช่น หญ้าแห้ง ใบไม้ ฟางข้าว ฯลฯ ให้เน่าเปื่อยเสียก่อน จึงนำไปใส่ในดินเป็นปุ๋ย ปุ๋ยเทศบาลที่บรรจุถุงขายเรียกชื่อว่า ปุ๋ยอินทรีย์เบอร์ต่างๆ นั้น ก็คือ ปุ๋ยหมัก ได้จากการนำขยะจากในเมือง พวกเศษพืช เศษอาหาร เข้ามาหมักในโรงหมักตามขั้นตอน จนกลายเป็นปุ๋ย

ปุ๋ยพืชสด เป็นปุ๋ยอินทรีย์ที่ได้ จากการปลูกพืชบำรุงดิน ซึ่งได้แก่ พืชตระกูลถั่วต่างๆ แล้วทำการไถกลบ เมื่อพืชเจริญเติบโตมากที่สุด ซึ่งเป็นช่วงที่กำลังออกดอก พืชตระกูลถั่วที่ควรใช้เป็นปุ๋ยพืชสดควรมีอายุสั้น มีระบบรากลึก ทนแล้ง ทนโรคและแมลงได้ดี เป็นพืชที่ปลูกง่าย และมีเมล็ดมาก ตัวอย่างพืชเหล่านี้ได้แก่ ถั่วเหลือง ถั่วเขียว ถั่วลาย ถั่วขอ ถั่วแปบ ปอเทือง และโสน เป็นต้น

การเก็บมูลสัตว์เลี้ยง เป็นปุ๋ยคอกนำธาตุอาหารกลับคืนสู่ดินเป็นปุ๋ยอินทรีย์ให้กับพืชที่ปลูก เป็นการอนุรักษ์ธาตุอาหารพืชกลับคืนสู่ดิน ไม่ให้สูญเสียไปอย่างรวดเร็ว และเป็นการบำรุงดินที่ถูกวิธี

วิธีการเพิ่มปุ๋ยอินทรีย์ให้กับดินที่ดีอีกวิธีหนึ่ง ก็คือ การปลูกพืชบำรุง โดยเฉพาะพืชตระกูลถั่ว เมื่อพืชโตเต็มที่ หรือที่ระยะออกดอก ก็ทำการไถกลบ เป็นปุ๋ยพืชสด จะทำให้ดินมีความอุดมสมบูรณ์ดียิ่งขึ้น