เล่มที่ 22
เครื่องถ้วยไทย
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
เครื่องถ้วยลายคราม เนื้อกระเบื้อง (porcelain)
เครื่องถ้วย
คำเรียกกลุ่มเครื่องปั้นดินเผา เคลือบ ทั้งที่ผลิตในประเทศ และที่ส่งมาจากต่างประเทศ ตรงกับภาษาอังกฤษว่า เซรามิกส์ (Ceramics) ซึ่งมาจากภาษากรีกโบราณว่า เครามอส (Keramos) แปลว่า สิ่งที่ถูกเผา เครื่องถ้วยยังมีความหมายรวมไปถึงภาชนะอื่นๆ เช่น เครื่องแก้ว เครื่องปูน และปูนปลาสเตอร์ อีกด้วย
เครื่องปั้นดินเผาที่สำคัญแบ่งออกได้เป็น ๓ ชนิด ตามลักษณะของเนื้อดิน และอุณหภูมิที่ใช้เผา คือ ชนิดเอิร์ทเทนแวร์ (earthenware) เครื่องปั้นดินเผาไม่เคลือบ หรือเอิร์ทเทนแวร์นั้น จะมีเนื้อดินสีแดง เผาด้วยความร้อนต่ำราว ๘๐๐-๙๐๐ องศาเซลเซียส น้ำสามารถซึมผ่านได้ เช่น หม้อน้ำ คนโท หรือน้ำเต้า หม้อยา หม้อข้าว หม้อแกง ภาชนะเหล่านี้ มีเนื้อเปราะบาง จึงแตกง่าย เมื่อกระทบกับของแข็ง
สำหรับเครื่องถ้วยหรือเครื่องปั้นดินเผาเคลือบนั้นมีลักษณะเนื้อดินอยู่ ๒ ชนิด คือ เนื้อดินสโตนแวร์ และเนื้อดินพอร์สเลนหรือมักเรียกว่าเนื้อกระเบื้อง ซึ่งมีลักษณะในรายละเอียด ดังนี้
๑. เครื่องถ้วยเนื้อดินชนิดสโตนแวร์ หมายถึง เครื่องถ้วยที่เผาถึงสุกตัว (vitreous ware) ในอุณหภูมิสูง ๑๑๙๐-๑๓๙๐ องศาเซลเซียส การที่เรียกว่า สโตนแวร์ เนื่องจากผลิตภัณฑ์ประเภทนี้ มีเนื้อหยาบ แน่น ทึบแสง และมีความแข็งแกร่งมาก น้ำและของเหลว ไม่สามารถไหลซึมผ่านได้ ส่วนมากเนื้อดินเกิดจากสีธรรมชาติของดิน เช่น สีเทา สีน้ำตาล เมื่อเคาะจะมีเสียงกังวาน วัตถุดิบที่ใช้ต้องมีความทนไฟสูง และมีความเหนียวแข็งแกร่ง เครื่องถ้วยเนื้อดินแกร่งสโตนแวร์นิยมทำภาชนะใส่อาหาร เช่น จาน ชาม ถ้วยชากาแฟ เหยือกน้ำ แจกัน นอกจากนี้ยังนิยมทำภาชนะบรรจุ เช่น ไห
๒. เครื่องถ้วยเนื้อดินชนิดพอร์สเลน หรือเนื้อกระเบื้อง เป็นเครื่องถ้วยที่ต้องเตรียมดินขึ้นเป็นพิเศษ เนื้อดินเมื่อเผาสุกตัวจะมีสีขาว และโปร่งแสง โดยเผาในอุณหภูมิตั้งแต่ ๑๒๕๐ องศาเซลเซียส ขึ้นไป ส่วนผสมของเนื้อดินประกอบด้วยหินควอตซ์ (หินฟันม้า) ดินเกาลิน ดินเหนียวขาว (ball clay) และวัตถุอื่นๆ อีกตามสัดส่วนที่เหมาะ สม เมื่อนำไปเผาไฟแล้วเนื้อดินละเอียด แข็งแกร่ง และเนื้อบาง เนื่องจากเนื้อดินประเภทพอร์สเลนมีความเหนียวต้องจึงนำไปขึ้นรูปด้วยวิธีหล่อและวิธีขึ้นรูปแบบใบมีด เป็นส่วนใหญ่ ไม่นิยมขึ้นรูปแบบแป้นหมุน
เครื่องถ้วยชนิดเนื้อพอร์ซเลน แบ่งตามอุณหภูมิในการเผาเป็น ๒ ประเภท คือ ประเภทเครื่องกระเบื้องเนื้ออ่อน (soft porcelain) เผาในอุณหภูมิประมาณ ๑๒๑๐-๑๒๓๕ องศาเซลเซียส นิยมทำภาชนะใส่อาหาร และงานทางศิลปะ อีกประเภทคือ เครื่องกระเบื้องเนื้อแน่นแกร่ง (hard porcelain) ซึ่งเผาในอุณหภูมิสูงกว่าประมาณ ๑๓๑๐-๑๔๓๑ องศาเซลเซียส จะมีความแข็ง แกร่งเป็นพิเศษ นิยมนำไปทำเครื่องฉนวนไฟฟ้า และอุปกรณ์ไฟฟ้า
