ปัจจัยสนับสนุนการสร้างสรรค์วรรณคดีท้องถิ่น
มูลเหตุที่มีการสร้างสรรค์วรรณคดีอย่างมากมายในท้องถิ่นต่างๆ มาจากปัจจัยสนับสนุนที่สำคัญ ๓ ประการ ได้แก่ พระพุทธศาสนา ชนชั้นสูงในท้องถิ่น และวิถีชีวิตในท้องถิ่น
จิตรกรรมฝาผนังเรื่องสังข์ทอง วัดพระสิงห์ อ.เมืองฯ จ.เชียงใหม่ (ภาพจากหนังสือจิตรกรรมกรุงรัตนโกสินทร์)
พระพุทธศาสนา
พระพุทธศาสนาได้เผยแผ่เข้ามาสู่ดินแดนไทยตั้งแต่ก่อนสมัยสุโขทัย และกลายเป็นศาสนาหลัก ของชนชั้นปกครอง และประชาชนชาวไทยส่วนใหญ่ตลอดมา ซึ่งในสมัยก่อน วัดคือ ศูนย์กลางของการศึกษาเล่าเรียน พระพุทธศาสนาจึงมีอิทธิพลต่อความคิด ความเชื่อ การประพฤติปฏิบัติ ตลอดจนการสร้างสรรค์ศิลปกรรมในแขนงต่างๆ ทั้งด้านสถาปัตยกรรม ประติมากรรม จิตรกรรม และวรรณคดี
v
ประเพณีการบวชมีส่วนสำคัญในการสร้างกวีและนักเขียน รวมทั้งวรรณคดีที่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา
ในด้านวรรณคดี พระพุทธศาสนามีบทบาทในการส่งเสริม และสนับสนุนการสร้างสรรค์ วรรณคดีท้องถิ่น หลายประการ กล่าวคือ ในด้านผู้แต่ง ประเพณีการบวชในพระพุทธศาสนามีส่วนสำคัญในการสร้างกวี และนักเขียน ทั้งนี้ เพราะการบวชเรียน ช่วยให้พระสงฆ์อ่านออกเขียนได้ และมีโอกาสได้ศึกษา เรื่องราวต่างๆ ทางพระพุทธศาสนา กวีและนักเขียนในท้องถิ่นต่างๆ ส่วนใหญ่จึงมักเป็นพระภิกษุ หรือผู้ที่เคยบวชเรียน ในด้านเนื้อหาของวรรณคดี เรื่องราวทางพระพุทธศาสนา ได้แก่ พุทธประวัติ ชาดก เรื่องพระมาลัย และหลักธรรมคำสอนต่างๆ นับเป็นแรงบันดาลใจที่สำคัญอย่างยิ่งในการสร้างสรรค์วรรณคดี การสำรวจวรรณคดีในท้องถิ่นต่างๆ พบว่า ส่วนใหญ่เป็นวรรณคดี เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา นอกจากนี้ความเชื่อ และประเพณีบางอย่าง เช่น ความเชื่อเรื่องอานิสงส์ของการสร้างพระคัมภีร์ หรือการสร้างหนังสือไว้ในพระพุทธศาสนา ที่ปรากฏในทุกท้องถิ่น มีส่วนอย่างมากที่สนับสนุนให้เกิดการสร้างสรรค์ และการสืบทอดวรรณคดี ชาวบ้านเชื่อว่า การมีส่วนในการสร้างพระธรรม เพื่อถวายวัดเป็นพุทธบูชา มีอานิสงส์ให้ได้ขึ้นสวรรค์ ได้พบพระศรีอริยเมตไตรย์ ตลอดจนมีปัญญาสามารถบรรลุธรรมขั้นสูง จนกระทั่ง ถึงพระนิพพานในที่สุด ในท้องถิ่นต่างๆ ในแต่ละปีจะมีประเพณีทานธรรม โดยชาวบ้านจะจ้างผู้ที่สามารถเขียนหนังสือได้ ให้แต่ง หรือคัดลอกพระธรรมถวายวัด วรรณคดีท้องถิ่นส่วนใหญ่ไม่ปรากฏนามผู้แต่ง เพราะผู้แต่งไม่ต้องการชื่อเสียง การสร้างสรรค์วรรณคดีถือกันว่า เป็นการบำเพ็ญกุศลทางศาสนาอย่างหนึ่งบนใบลาน จึงอาจไม่ระบุนามผู้แต่ง แต่ระบุนามผู้คัดลอก หรือนามชาวบ้านผู้จ้างคัดลอก หรือจ้างให้แต่ง