เล่มที่ 31
วรรณคดีท้องถิ่น
สามารถแชร์ได้ผ่าน :
ที่มาของวรรณคดีท้องถิ่น

วรรณคดีท้องถิ่นได้เนื้อเรื่องและแนวความคิดมาจากหลายแหล่ง ดังนี้

๑. เรื่องราวทางพระพุทธศาสนา

            คือ พุทธประวัติ และชาดก ดังจะเห็นว่า เรื่อง ปฐมสมโพธิกถา ซึ่งมีเนื้อเรื่องเป็นพุทธประวัติ พบในหลายถิ่น ชาดกจากพระไตรปิฎก ซึ่งเชื่อกันว่า เป็นเรื่องราวของพระพุทธเจ้าเมื่อครั้งเสวยพระชาติ เป็นพระโพธิสัตว์ ในพระชาติต่างๆ โดยเฉพาะชาดก ๑๐ เรื่อง ที่เรียกว่า ทศชาติ คือ เตมีย์ ชนก สุวรรณสาม เนมิราช มโหสถ ภูริทัต จันทกุมาร นารท วิธุรบัณฑิต เวสสันดร นอกจากนิยมนำมาวาดเป็นจิตรกรรมฝาผนังแล้ว กวีและนักเขียนท้องถิ่น ก็ได้นำมาแต่งเป็นวรรณคดีโดยใช้ภาษาถิ่น นอกจากนี้ กวีและนักเขียนท้องถิ่นยังได้แนวคิดจากชาดก ในการนำนิทาน และตำนานพื้นบ้านเรื่องต่างๆ มาแต่งเป็นชาดกพื้นบ้านและนิทานคำสอน เป็นจำนวนมาก วรรณคดีสำคัญของอินเดีย ที่ไม่เกี่ยวกับพระพุทธศาสนา และเป็นที่มาของวรรณคดีท้องถิ่น ได้แก่ เรื่อง รามายณะ ซึ่งเป็นเรื่องที่แพร่หลายมาก พบในหลายประเทศ ในภาคกลางของไทยก็มีการนำเรื่องราวจากรามายณะ มาแต่งเป็นวรรณคดีรามเกียรติ์หลายฉบับ เช่น พระราชนิพนธ์บทละครเรื่องรามเกียรติ์ ในสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช และในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ในท้องถิ่นภาคเหนือ ภาคอีสาน และภาคใต้ ก็พบว่า มีการนำเรื่องราวจากรามายณะไปแต่งเป็นวรรณคดี ส่วนใหญ่เป็นการแต่งขึ้นจากเรื่องเล่า ที่เป็นวรรณคดีมุขปาฐะมาก่อน ทำให้รามายณะ หรือรามเกียรติ์ฉบับท้องถิ่น มีเรื่องราวเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมค่อนข้างมาก บางถิ่นนำไปแต่งเป็นชาดกก็มี


จิตรกรรมฝาผนังแสดงภาพพุทธประวัติตอนพระพุทธเจ้าเสด็จจากดาวดึงส์ ในพระที่นั่งพุทไธสวรรย์ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรุงเทพฯ

๒. ตำนานและเรื่องเล่าเกี่ยวกับสถานที่หรือบุคคลสำคัญของท้องถิ่น ตลอดจนเหตุการณ์ในประวัติศาสตร์ของท้องถิ่น

            เช่น ตำนานอุรังคธาตุ ซึ่งเป็นตำนานพระธาตุพนม และ ผาแดงนางไอ่ เล่าถึงความเป็นมาของหนองหาน ทั้งสองเรื่องเป็นวรรณคดี ที่แพร่หลายทางภาคอีสาน ตำนานพระบรมธาตุเมืองนคร และเรื่อง พระพุทธโฆษาจารย์ไปลังกา ซึ่งเป็นวรรณคดีภาคใต้ ตำนานพระยาเจือง และ ตำนานพระเจ้าเลียบโลก ซึ่งพบในล้านนา ตัวอย่างวรรณคดีที่มีเนื้อหาเกี่ยวกับประวัติศาสตร์ และประวัติของบุคคล เช่น โคลงมังทรารบเชียงใหม่ เล่าถึงเมืองเชียงใหม่เมื่อครั้งที่ตกเป็นเมืองขึ้นของพม่า และ คร่าวฮ่ำครูบาศรีวิชัย บรรยายคุณความดีของครูบาศรีวิชัย

๓. นิทานพื้นบ้าน

            วรรณคดีท้องถิ่น หลายเรื่องมีที่มาจากนิทานพื้นบ้านที่เล่าสืบ ทอดกันมานานในแต่ละท้องถิ่น เช่น เรื่อง ดาวลูกไก่ และ เต่าน้อยอองคำ ของล้านนา เรื่อง นายดั่น ของภาคใต้ เรื่อง เชียงเหมี้ยง เรื่อง ปลาแดกปลาสมอ และเรื่อง ขูลูนางอั้ว ของอีสานและลาว


สุนทรภู่
กวีเอกในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น
๔. วรรณคดีที่แต่งขึ้นในภาคกลาง

            การพิมพ์วรรณคดีจากภาคกลางออกเผยแพร่ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ทำให้วรรณคดีภาคกลางหลายเรื่อง แพร่หลายเข้าไปในท้องถิ่น เป็นแรงบันดาลใจให้กวีท้องถิ่น บางคนนำไปแต่งขึ้นใหม่ โดยใช้ภาษา และฉันทลักษณ์ท้องถิ่น เช่น เรื่อง พระอภัยมณี เรื่อง โคบุตร และเรื่อง ลักษณวงศ์ ของสุนทรภู่ ที่มีผู้นำเรื่องราวไปแต่งขึ้นใหม่เป็นสำนวนท้องถิ่นในหลายถิ่น รวมทั้งเรื่อง ศรีธนญชัย ซึ่งเป็นเรื่องขำขัน ที่แพร่หลายในภาคกลาง มีจุดเด่นอยู่ที่การเล่นคำ หรือการจับไหวพริบในการใช้คำพูด มีลักษณะคล้ายคลึงกับเรื่องเชียงเหมี้ยง ซึ่งเล่ากันอย่างแพร่หลายในล้านนาและภาคอีสาน แต่ก็ไม่ตรงกันทีเดียว เมื่อมีการพิมพ์กาพย์ศรีธนญชัยออกเผยแพร่ ทางล้านนาก็ได้นำเรื่องศรีธนญชัยไปแต่งเป็นคร่าวซอ (ออกเสียงว่า ค่าวซอ) เรื่องศรีธนญชัย โดยใช้ภาษาท้องถิ่นและฉันทลักษณ์ท้องถิ่น

๕. ประสบการณ์ส่วนตัวและจินตนาการของกวี

            วรรณคดีท้องถิ่นบางเรื่องมีที่มาจากชีวิตส่วนตัวของกวี ซึ่งอาจเกี่ยวกับความผิดหวังในชีวิตรัก หรือหน้าที่การงาน เช่น ผลงานของพญาพรหมโวหาร ๒ เรื่อง คือ คร่าวสี่บท และ คำจ่ม คร่าวสี่บทเป็นบทประพันธ์ ที่กวีถ่ายทอดอารมณ์ ความรู้สึกสะเทือนใจที่หญิงคนรักจากไป ได้อย่างลึกซึ้งกินใจ ส่วนคำจ่มก็เขียนด้วยความรู้สึกแค้นเคืองน้อยใจ เพราะคิดว่า ถูกกลั่นแกล้งจากชนชั้นสูง